Estetologia Medyczna i Kosmetologia

r e k l a m a

r e k l a m a

Znaczenie terminu "kosmetologia" oraz zakres zadań i kompetencji kosmetologa w opinii studentów kosmetologii

Olga Dębska, Radosław Śpiewak

Sugerowany sposób cytowania: Dębska O, Śpiewak R: Znaczenie terminu "kosmetologia" oraz zakres zadań i kompetencji kosmetologa w opinii studentów kosmetologii. Estetol Med Kosmetol 2013; 3 (1): online first.
DOI: http://dx.doi.org/10.14320/EMK.2013.003

English abstract | Pełny tekst artykułu (PDF)

Streszczenie

W piśmiennictwie polskojęzycznym brakuje spójnej i jednoznacznej definicji terminu "kosmetologia", nie ma zatem pewności, że autorzy i czytelnicy rozumieją ten termin tak samo. Cel: Celem badania było poznanie rozumienia terminu "kosmetologia" przez studentów kosmetologii, a także postrzeganego przez nich zakresu zadań i kompetencji zawodowych kosmetologa. Materiał i metody: W anonimowym badaniu ankietowym uczestniczyło 60 słuchaczek studiów magisterskich I roku na kierunku kosmetologia Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, które poproszono o napisanie definicji terminu "kosmetologia" oraz wymienienie zadań i kompetencji zawodowych kosmetologa. Wyniki: W tworzonych przez respondentki definicjach "kosmetologii" najczęściej pojawiały się pojęcia pielęgnacji skóry (81% respondentek), profilaktyki chorób skóry (73%) oraz upiększania (65%). W odpowiedziach na pytanie o zadania i zakres kompetencji zawodowych kosmetologa najczęściej wymieniano edukowanie przyszłych kosmetologów (80%) i klientów (78%) oraz zabiegi pielęgnacyjne (63%). Część respondentek wyraziła przekonanie, że w zakres kompetencji kosmetologa wchodzi leczenie chorób skóry (37%), a także stosowanie wypełniaczy tkankowych (10%) oraz iniekcje toksyny botulinowej (7%). Wnioski: Według studentów kosmetologii w zakresie terminu "kosmetologia" dominuje pielęgnacja, profilaktyka chorób skóry oraz upiększanie. W zakresie zadań i kompetencji zawodowych kosmetologa większość adeptów kosmetologii w pierwszym rzędzie widzi edukację i pielęgnację skóry, jednak co trzeci wskazuje na leczenie chorób skóry, co może prowokować zarzut uzurpowania sobie przez kosmetologów kompetencji lekarzy. Stworzenie spójnej i powszechnie akceptowanej definicji kosmetologii, a także jednoznaczne określenie zakresu kompetencji kosmetologa wydaje się warunkiem niezbędnym dla rozwoju tej dziedziny wiedzy oraz rozstrzygnięcia kompetencyjnych sporów z przedstawicielami innych zawodów medycznych.

Słowa kluczowe: kosmetologia, definicja, kosmetolodzy, kompetencje zawodowe

| Abstract | Reprint (PDF) | DOI: 10.14320/EMK.2013.003

Fragmenty artykułu:

Chociaż pierwsze uniwersyteckie studia w zakresie kosmetologii zainicjowano w Polsce ponad 15 lat temu [1], czytelnika chcącego zgłębić znaczenie terminu "kosmetologia" i zakres tej dziedziny zaskoczy brak spójnej definicji - w najlepszym przypadku natrafi on na prowizoryczne, fragmentaryczne i nierzadko wzajemnie sprzeczne definicje tworzone jak się wydaje do doraźnych celów. Termin "kosmetologia" po raz pierwszy w polskim piśmiennictwie został użyty przez Barbarę Jaroszewską w 1974 roku [2], choć okoliczności tego wydarzenia nie są do końca jasne. Na obwolucie książki tej autorki widnieje wprawdzie tytuł "Kosmetologia", jednak już na stronie tytułowej oraz w treści książki termin ten nie pojawia się ani razu, zamiast niego autorka konsekwentnie używa słowa "kosmetyka". W książce nie ma zatem definicji użytego w tytule terminu "kosmetologia", prawdopodobnie wprowadzonego wówczas po raz pierwszy do polskiego piśmiennictwa.

Pierwszą wyczerpującą definicję terminu "kosmetologia" w piśmiennictwie polskim można znaleźć w Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN [3], w następującym brzmieniu: "Kosmetologia [gr.], kosmetyka lekarska, dział dermatologii zajmujący się utrzymywaniem i przywracaniem urody ciała, gł. twarzy, jest związana m. in. z endokrynologią, chirurgią, medycyną wewn., ważne znaczenie ma k. zapobiegawcza i zachowawcza, zadaniem k. jest leczenie stanów chorobowych skóry (gł. twarzy, np. łojotok, nadmierna suchość, zmarszczki), włosów, paznokci (zwł. nieprawidłowości w ukształtowaniu i wzroście) - szpecących i niesprzyjających urodzie; zasadniczymi metodami k. są: fizykoterapia, balneoterapia, metody farmakologiczne, higiena życia i odżywiania oraz kosmetyczne zabiegi chirurgiczne". Przytoczona definicja przedstawia "kosmetologię" (synonim "kosmetyka lekarska") jako dział dermatologii, którego celem miałoby być leczenie stanów chorobowych skóry, w tym z użyciem zabiegów chirurgicznych. W takim rozumieniu, kosmetologia stanowiłaby wyłączną domenę lekarzy. Przytoczony w cytowanej definicji termin "kosmetyka lekarska" pojawił się po raz pierwszy w 1957 roku w książce Ireny Rudowskiej, w zdaniu "Kosmetyka lekarska jest ważnym działem dermatologii (...) i w pełni zasługuje na to, aby włączyć ją w szeregi nauk medycznych" [4]. Autorka nie podała jednak definicji tego terminu, natomiast w kolejnej książce tej samej autorki pt. "Kosmetologia lecznicza" pojawił się termin "lekarz kosmetolog" [5]. Również w "Kosmetologii pielęgnacyjnej i lekarskiej" pod redakcją Marii Noszczyk z 2010 roku nie ma definicji kosmetologii, zamiast tego autorka wymieniła dziedziny mieszczące się jej zdaniem w zakresie kosmetologii: "chemia kosmetyków, kierunki medyczne na czele z dermatologią, zagadnienia wyłonione z kosmetyki praktycznej, czyli stosowanej w gabinecie kosmetycznym" [6]. Najłatwiej dostępna, a przez to być może najbardziej opiniotwórcza definicja kosmetologii jest zawarta w pisanej i redagowanej przez anonimowych internautów encyklopedii "Wikipedia": "Kosmetologia, kosmetyka lekarska - dział dermatologii zajmujący się leczeniem i pielęgnowaniem skóry dotkniętej chorobą lub defektem (alergie, suchość, łojotok, łuszczenie, zmarszczki) oraz włosów, paznokci. Kosmetologia związana jest z higieną życia i odżywiania, metodami farmakologicznymi, fizykoterapeutycznymi i chirurgią plastyczną" [7]. Ta wprowadzona w 2011 roku definicja sugeruje, że kosmetolog to inaczej lekarz dermatolog, który na dodatek para się chirurgią plastyczną i fizykoterapią, co pozostaje w jawnej sprzeczności z wykazem specjalizacji lekarskich [8] oraz standardami kształcenia ogłoszonymi przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego [9].

Powyższe zestawienie, a także przegląd wypowiedzi na temat zakresu kosmetologii i dziedzin pokrewnych w najnowszej literaturze przedmiotu (Tabela 1) uzmysławia, że każdy autor inaczej rozumie termin "kosmetologia" i inaczej widzi zakres zadań i kompetencji w tym obszarze. Opisane rozbieżności, a nawet sprzeczności w dostępnych definicjach uświadamiają potrzebę stworzenia poprawnej merytorycznie, zgodnej z realiami i zdrowym rozsądkiem definicji kosmetologii. W naszej opinii racjonalne wydaje się zdefiniowanie terminu "kosmetologia" jako ogółu działań służących "zachowaniu, przywracaniu lub kreowaniu atrakcyjności fizycznej opartych na środkach nielekarskich (kosmetyki, suplementy, zabiegi nieinwazyjne)" [15]. Jednak obok poprawności merytorycznej istotne jest, by taka definicja była możliwie najbliższa intuicyjnemu rozumieniu tego terminu przez kosmetologów - grupę najżywotniej zainteresowaną jej brzmieniem. Zainspirowało nas to do podjęcia systematycznych badań nad rozumieniem terminu "kosmetologia" przez samych kosmetologów.

Cel

Celem prezentowanych badań było poznanie rozumienia znaczenia terminu "kosmetologia" przez kosmetologów, a także określenie postrzeganego przez nich zakresu kompetencji zawodowych kosmetologa.

Materiał i metody

Anonimowe badanie ankietowe przeprowadzono wśród 60 słuchaczek studiów magisterskich I roku na kierunku kosmetologia Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w lutym i marcu 2013 roku. Wszystkie uczestniczki miały za sobą co najmniej trzyletnie studia licencjackie na kierunku "kosmetologia", większość stanowiły słuchaczki studiów niestacjonarnych, które w momencie badania pracowały już w zawodzie kosmetologa. Uczestniczki zostały poproszone o napisanie własnej definicji terminu "kosmetologia" oraz wskazanie zadań i zakresu kompetencji zawodowych kosmetologa (pytania otwarte). Dla uniknięcia wpływu badaczy na poglądy respondentek, badania zostały przeprowadzone przed rozpoczęciem zajęć z przedmiotu "Kosmetologia Lecznicza", na którym omawiano istniejące definicje kosmetologii i zakres kompetencji zawodowych kosmetologa.

Wyniki

W podanych przez respondentki definicjach "kosmetologii" najczęściej przewijały się zagadnienia pielęgnacji skóry, zapobiegania (profilaktyki) chorób skóry oraz upiększania (Tabela 2). W odpowiedziach na pytanie o zadania i zakres kompetencji zawodowych kosmetologa najczęściej wymieniano edukowanie przyszłych kosmetologów i klientów oraz zabiegi pielęgnacyjne. 37% respondentek za zadanie kosmetologa uznało leczenie chorób skóry (Tabela 3).

Dyskusja

W definicji kosmetologii zamieszczonej w Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN [3] autorzy na pierwszym miejscu wymienili utrzymywanie i przywracanie urody ciała, na drugim zaś leczenie stanów chorobowych skóry. Natomiast anonimowy autor Wikipedii [6] wśród zadań kosmetologii na pierwszym miejscu wymienił leczenie, a na drugim pielęgnowanie skóry dotkniętej chorobą lub defektem. W odpowiedziach naszych respondentek najczęściej wymienianymi elementami definicji kosmetologii były pielęgnacja skóry, profilaktyka chorób skóry oraz upiększanie, a w dalszej kolejności pielęgnowanie chorej skóry. Leczenie chorób skóry wymieniła co trzecia osoba. Aspektem wyróżniającym rozumienie definicji kosmetologii przez uczestniczki naszego badania było uwzględnienie wiedzy o kosmetykach oraz lekach, co zostało całkowicie pominięte przez autorów PWN oraz Wikipedii.

Rudowska w zakresie "lecznictwa kosmetologicznego" wymieniła głównie zabiegi pielęgnacyjne oraz upiększające. Podkreślała przy tym, że kosmetyczka powinna stanowić fachową pomoc lekarza [5]. Jej postulat sprzed lat wydaje się pozostawać również w zgodzie z oczekiwaniami współczesnych kosmetologów - w naszym niedawnym badaniu studentki kosmetologii jako najbardziej pożądane miejsce pracy wskazały gabinet dermatologiczny, widząc swoją rolę jako pomocnika lekarza w zakresie pielęgnacji skóry [16]. Studentki kosmetologii doceniają znaczenie współpracy kosmetologa z lekarzami medycyny różnych specjalności, w tym z lekarzem dermatologiem, chirurgiem plastycznym oraz psychiatrą [17]. Potwierdza się to również w niniejszym badaniu: ponad połowa ankietowanych jako obszar działania kosmetologa wskazała współpracę z lekarzem dermatologiem lub chirurgiem plastycznym. Może zaskakiwać, że w opinii respondentek głównym obszarem działania kosmetologa jest edukacja przyszłych kosmetologów oraz ich klientów, a dopiero w dalszej kolejności pielęgnacja i upiększanie. W poprzednich badaniach wykazaliśmy, że wiele absolwentek kosmetologii UJ po ukończeniu studiów chętnie podjęłoby pracę nauczyciela zawodu [16], co może korespondować z zaobserwowaną wysoką pozycją edukowania w obecnym badaniu.

Problem braku dobrej definicji kosmetologii pogłębia nieobecność uregulowań prawnych związanych z zawodem kosmetologa, w tym zakresu kompetencji zawodowych [18]. Jedynie w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej zawód kosmetologa został wymieniony w kategorii "specjaliści ochrony zdrowia (z wyjątkiem pielęgniarek i położnych) gdzie indziej niesklasyfikowani" [19]. Problem z umocowaniem prawnym zawodu kosmetologa nie jest niczym nowym, już ponad 30 lat temu Irena Rudowska postulowała: "Kosmetyczka powinna stanowić fachową pomoc lekarza kosmetologa (»lekarz kosmetolog« używane jest w niniejszym podręczniku potocznie na oznaczenie lekarza dermatologa, chirurga lub innej specjalności pracującego w zakresie kosmetyki; specjalności lekarz kosmetolog nie ma dotąd w nomenklaturze medycznej), a istotą jej zawodu jest kontakt z potrzebującym pomocy pacjentem. Dlatego wydają się w dalszym ciągu celowe starania o włączenie zawodu kosmetyczki do zawodów medycznych - o co od lat zabiegam" [5]. Rudowska w swojej książce bardzo dokładnie scharakteryzowała rolę "kosmetyczki" w "lecznictwie kosmetycznym" oraz wskazała zakres uprawnień i ograniczenia tego zawodu (Tabela 4), jednak jej propozycje nigdy nie zostały wdrożone do praktyki.

Wśród zadań i kompetencji przypisywanych do zawodu kosmetologa, co trzecia respondentka wymieniała leczenie chorób skóry (Tabela 3), co może prowokować zarzut uzurpowania sobie przez kosmetologów kompetencji lekarza dermatologa. Brak regulacji prawnych dotyczących zawodu kosmetologa może prowadzić do konfuzji oraz budzić niepokój, a także stanowić pożywkę dla konfliktów i nieporozumień na tle zawodowym pomiędzy kosmetologami i lekarzami. Niemal połowa studentek kosmetologii ankietowanych w naszym poprzednim badaniu obawiała się braku jasno określonych reguł działania kosmetologa, a co za tym idzie trudności dotyczących zabezpieczenia się przed ewentualną odpowiedzialnością cywilną lub karną za skutki działań w ramach wykonywania zawodu [17]. Mimo to w obecnym badaniu co piąta respondentka uznała, że kosmetolog może wykonywać zabiegi mezoterapii igłowej, a co dziesiąta była zdania, że kosmetolog ma prawo wstrzykiwać wypełniacze tkankowe i toksynę botulinową. Warto w tym kontekście przytoczyć Charakterystykę Produktu Leczniczego Botox™, czyli oficjalny dokument regulujący użycie leku na terenie Rzeczypospolitej Polskiej: "BOTOX może być podawany jedynie przez lekarzy posiadających odpowiednie kwalifikacje i udokumentowane doświadczenie w prowadzeniu terapii i stosowaniu wymaganego sprzętu" [20], a także art. 58 Ustawy o zawodzie lekarza, ustęp 1: "Kto bez uprawnień udziela świadczeń zdrowotnych polegających na rozpoznawaniu chorób oraz ich leczeniu, podlega karze grzywny" oraz ustęp 2: "Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1, działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej albo wprowadza w błąd co do posiadania takiego uprawnienia, podlega karze pozbawienia wolności do 1 roku (...)" [21]. Rudowska podkreślała, że czynnościami niedozwolonymi dla kosmetyczek są wstrzyknięcia podskórne, domięśniowe i dożylne (Tabela 4) [5]. Zdaniem Polskiego Towarzystwa Medycyny Estetycznej i Anti-Aging (PTMEiAA) zabiegi z zakresu medycyny estetycznej powinni wykonywać wyłącznie lekarze. Andrzej Ignaciuk - prezes PTMEiAA w wywiadzie dla "Rynku Estetycznego" wyraził opinię, że substancje stosowane podczas zabiegów medycyny estetycznej, nawet jeśli nie są lekami, powinny być używane wyłącznie przez osoby posiadające niezbędną wiedzę medyczną. Stanowisko to poparł członek zarządu PTMEiAA Paweł Surowiak, który podkreślił, że zabiegi przebiegające z naruszeniem ciągłości skóry oraz iniekcje, w których wykorzystuje się leki lub wyroby medyczne powinny być wykonywane wyłącznie przez lekarza lub pielęgniarkę pod nadzorem lekarza [22]. Odmienne zdanie prezentuje kosmetolog Marzena Glinka, która stwierdziła, że dobrze przygotowany do zawodu kosmetolog może wykonywać zabiegi z zakresu medycyny estetycznej, w tym wstrzykiwanie toksyny botulinowej, mezoterapię igłową, inne iniekcje śródskórne, podskórne, a nawet wszczepianie implantów [23]. Rozstrzygnięcie tego i podobnych sporów kompetencyjnych nie będzie możliwe bez istnienia spójnej i ogólnie akceptowalnej definicji terminu "kosmetologia" oraz określenia obszaru działania specjalistów tej dziedziny.

Wnioski

1. Aktualnie w literaturze polskojęzycznej nie ma spójnej definicji terminu "kosmetologia".
2. W rozumieniu terminu "kosmetologia" przez studentów i aktywnych zawodowo kosmetologów dominuje pielęgnacja, profilaktyka chorób skóry oraz upiększanie.
3. Kosmetolodzy wśród swoich zadań i kompetencji w pierwszym rzędzie widzą edukowanie przyszłych kosmetologów i klientów oraz zabiegi pielęgnacyjne.
4. Co trzeci kosmetolog jest przekonany, że w zakres jego kompetencji wchodzi leczenie chorób skóry oraz stosowanie wypełniaczy tkankowych i toksyny botulinowej, co może prowokować zarzut uzurpowania sobie przez kosmetologów kompetencji lekarzy.
5. Stworzenie spójnej i powszechnie akceptowanej definicji kosmetologii, a także jednoznaczne określenie zakresu kompetencji kosmetologa wydaje się warunkiem niezbędnym dla rozwoju tej dziedziny wiedzy oraz rozstrzygnięcia kompetencyjnych sporów z przedstawicielami innych zawodów medycznych.

Piśmiennictwo

1. Niewiadomska-Możdżan D, Możdżan M: 10-lecie powstania pierwszych w Polsce studiów kosmetycznych na Akademii Medycznej i Uniwersytecie Medycznym w Łodzi. Pol J Cosmetol 2006; 9(1): 54-55.
2. Jaroszewska B: Kosmetologia. PZWL, Warszawa 1974.
3. Autor zbiorowy: Kosmetologia. Wielka Encyklopedia PWN. PWN, Warszawa 1998.
4. Rudowska I: Kosmetyka. PZWL, Warszawa 1985.
5. Rudowska I: Kosmetyka lecznicza. Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1982.
6. Noszczyk M: Kosmetologia lekarska i pielęgnacyjna. PZWL, Warszawa 2010.
7. Anonim: Kosmetologia. URL: http://pl.wikipedia.org/wiki/Kosmetologia. (dokument elektroniczny, stan na dzień 11.04.2013).
8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 stycznia 2013 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów, Dziennik Ustaw 2013, poz. 26.
9. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. Załącznik nr 58. Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Kosmetologia. Dziennik Ustaw 2007, nr 164, poz. 1166.
10. Adamski Z, Kaszuba A: Dermatologia dla kosmetologów. Urban & Partner, Poznań 2012.
11. Kaniewska M: Kosmetologia. Podstawy. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2011.
12. Hawryłkiewicz W, Musiak P, Harupa M: Kosmetologia i trądzik pospolity. Indygo Zahir Media, Wrocław 2012.
13. Goliszewska A: Kosmetologia pielęgnacyjna. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zawodowej Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia, Warszawa 2011.
14. Gałuszka G: Kosmetologia w życiu człowieka. Kieleckie Towarzystwo Edukacji Ekonomicznej, Kielce 2013.
15. Śpiewak R: Estetologia medyczna, medycyna estetyczna, dermatologia estetyczna, chirurgia estetyczna, ginekologia estetyczna, stomatologia estetyczna - definicje i wzajemne relacje poszczególnych dziedzin. Estetol Med Kosmetol 2012; 2(3): 69-71. DOI: 10.14320/EMK.2012.014.
16. Dębska-Ratuszniak O, Plichta D, Śpiewak R: Motywacje, aspiracje edukacyjne i zawodowe oraz poziom kompetencji słuchaczy studiów magisterskich na kierunku kosmetologia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Estetol Med Kosmetol 2012; 2(1): 28-32. DOI: 10.14320/EMK.2012.006.
17. Dębska-Ratuszniak O, Kamińska-Winciorek G, Śpiewak R: Dysmorfofobia w oczach studenta kosmetologii. Dermatol Klin 2012; 14 (4): 171-174.
18. Dębska O, Dębski S, Śpiewak R: Regulacje prawne zawodu kosmetologa: Więcej pytań niż odpowiedzi. Estetol Med Kosmetol 2012; 2(3): 72-76. DOI: 10.14320/EMK.2012.015.
19. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27.04.2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, Dziennik Ustaw 2010, nr 82 poz. 537 oraz z 2012, poz. 1268.
20. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Charakterystyka Produktu Leczniczego BOTOX. URL: http://www.urpl.gov.pl/system/drugs/dki/charakterystyka/2013-07-05_pl-spc-botox_200u-nat-pl-2013.06.10.pdf (dokument elektroniczny, stan na dzień 9.10.2013).
21. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza. Dziennik Ustaw 1997, nr 28 poz. 152 (z późniejszymi zmianami).
22. Ignaciuk A, Surowiak P, Jankowiak W: PTMEiAA o uprawnieniach kosmetologów (wywiad). Rynek Estetyczny, 2013. URL: http://www.rynekestetyczny.pl/ptmeiaa-o-uprawnieniach-kosmetologow/ (dokument elektroniczny, stan na dzień 9.10.2013).
23. Glinka M: Kosmetolog otwarcie o zabiegach estetycznych (wywiad). Rynek Estetyczny, 2013. URL: http://www.rynekestetyczny.pl/kosmetolog-otwarcie-o-zabiegach-estetycznych/ (dokument elektroniczny, stan na dzień 9.10.2013).

Czytaj pełny tekst artykułu (PDF)

r e k l a m a

Bądź na bieżąco - obserwuj nas: