Estetologia Medyczna i Kosmetologia

r e k l a m a

Kosmetyki do cery trądzikowej dostępne w aptekach: Analiza deklarowanych składników aktywnych oraz substancji potencjalnie niebezpiecznych

Sabina Zofia Rzeźnik, Katarzyna Kordus, Radosław Śpiewak

Sugerowany sposób cytowania: Rzeźnik SZ, Kordus K, Śpiewak R: Kosmetyki do cery trądzikowej dostępne w aptekach: Analiza deklarowanych składników aktywnych oraz substancji potencjalnie niebezpiecznych. Estetol Med Kosmetol 2012; 2(3): 77-82.
DOI: http://dx.doi.org/10.14320/EMK.2012.016

Streszczenie

Osoby z problemami trądzikowymi kupując preparaty kosmetyczne w aptekach liczą, że ich skuteczność i bezpieczeństwo stosowania są większe niż w przypadku typowych kosmetyków drogeryjnych. Cel: Analiza składu dostępnych w aptekach kosmetyków do cery trądzikowej pod kątem występowania w nich substancji aktywnych oraz "problematycznych", czyli stanowiących zagrożenie dla zdrowia (alergia, podrażnienie). Materiał i metody: Kosmetyki zakwalifikowano do analiz na podstawie występowania w ich nazwie lub wskazaniach do stosowania słów "trądzik", "przeciwtrądzikowy", "zaskórniki", "pryszcze", "wągry", "pory", "preparat antybakteryjny". Deklarowany przez producentów skład produktów poddano analizie pod kątem obecności składników aktywnych oraz substancji potencjalnie niebezpiecznych ("problematycznych"). Za substancje aktywne uznano te, które wykazują działanie keratolityczne, bakteriostatyczne, seboregulujące oraz przeciwzapalne. Substancje "problematyczne" wyodrębniono na podstawie Aneksów III i VI do Dyrektywy Kosmetycznej 76/768/EWG udostępnionych w europejskiej bazie danych CosIng (2008). Wyniki: W 50 losowych produktach zidentyfikowano 394 unikalne substancje (100%), w tym 70 (18%) substancji sklasyfikowano jako aktywne, a 59 (15%) jako "problematyczne". Najczęściej występującą w produktach substancją aktywną był kwas salicylowy (obecny w 34% analizowanych produktów), a następnie alantoina (32%) oraz piroglutaminian cynku (30%). Najczęściej występującymi w analizowanych kosmetykach substancjami "problematycznymi" okazały się konserwanty fenoksyetanol (40%) oraz metyloparaben (38%). Składniki aktywne przeciw wszystkim znanym elementom patologii trądziku zawierało tylko 36% analizowanych produktów. Wnioski: Zaledwie jeden na trzy apteczne kosmetyki przeciwtrądzikowe zawiera składniki aktywne przeciw wszystkim elementom trądziku, natomiast prawie wszystkie produkty zawierają składniki "problematyczne" mogące wywoływać uczulenia lub podrażnienia.

Słowa kluczowe: kosmetyki przeciwtrądzikowe, trądzik pospolity, substancja aktywna, substancja niebezpieczna

| Abstract | Reprint (PDF) | DOI: 10.14320/EMK.2012.016

Fragment artykułu:

Trądzik pospolity (trądzik zwyczajny, acne vulgaris) to choroba skóry, która dotyczy nie tylko osób w wieku dojrzewania. Problem ten jest zarówno spotykany u niemowląt, jak i u ludzi dorosłych. Jest zaburzeniem funkcji gruczołów łojowych okolic twarzy i tułowia [1,2]. To dermatoza o niezwykle złożonej patogenezie, na którą składa się [1,3,4]:

• nieprawidłowe złuszczanie komórek ujść mieszków włosowych
• zaburzenia wydzielania androgenów
• obecność bakterii Propionibacterium acnes
• nadmierna produkcja sebum
• obecność mediatorów stanu zapalnego.

Skóra trądzikowa wymaga starannej pielęgnacji. Do tego celu przeznaczone są specjalistyczne produkty uzupełniające leczenie trądziku, charakteryzujące się [4]:

• łagodnym działaniem oczyszczającym, eliminującym efekt nasilonego łojotoku skóry
• właściwościami antykomedogennymi (przeciwdziałającymi zatykaniu porów skóry)
• brakiem interakcji z lekami przeciwtrądzikowymi
• właściwościami łagodzącymi, kojącymi działania niepożądane będące konsekwencją leczenia, np. suchość skóry
• kamuflażem kosmetycznym.

Sprzedaż kosmetyków przeciwtrądzikowych w aptece może sprawiać na nabywcach wrażenie, że mają do czynienia z produktami o cechach zbliżonych do leków, to jest bardziej skutecznych a zarazem bezpieczniejszych. Nasuwa się w tym kontekście pytanie, czy tak jest faktycznie.

Cel

Celem pracy była analiza składu sprzedawanych w aptece kosmetyków do cery trądzikowej pod kątem występowania w nich składników aktywnych oraz substancji potencjalnie niebezpiecznych.

Materiał i metody

Dane na temat składu analizowanych kosmetyków do cery trądzikowej zebrano w sześciu losowo wybranych aptekach. Wykonano dokumentację fotograficzną etykiet i składu 50 kosmetyków. Były to preparaty do demakijażu (10 produktów), toniki (10), preparaty punktowe (10), kremy (10), maski (10). Produkty do niniejszej analizy wybrano na podstawie występowania w nazwie lub opisie działania następujących słów kluczowych: "trądzik", "przeciwtrądzikowy", "zaskórniki", "pryszcze", "wągry", "pory", "niedoskonałości", "preparat antybakteryjny". Następnie dokonano analizy każdego produktu, przeprowadzonej na podstawie składu INCI (International Nomenclature of Cosmetic Ingredients/Międzynarodowe Nazewnictwo Składników Kosmetyków) znajdującego się na odwrocie opakowania. INCI jest sposobem zapisywania nazw substancji, które są wykorzystywane do produkcji kosmetyków [5]. System ten został stworzony przez organizację The Personal Care Products Council zrzeszającą producentów kosmetyków w USA oraz współgra on z ustaleniami organizacji producentów europejskich (The European Cosmetic, Toiletry, and Perfumery Association, COLIPA), a także japońskich (The Japan Cosmetic Industry Association) [6]. W celu analizy posłużono się europejską bazą danych CosIng (2008) powstałą na podstawie Decyzji 257/2007/WE ustanawiającej wykaz i nazewnictwo składników kosmetyków, a także zawierającą informacje na temat substancji kosmetycznych oraz Leksykonem Surowców Kosmetycznych [7]. Składniki podzielono odpowiednio na rozpuszczalniki, substancje tonizujące, ochronne, nawilżające, antyperspiranty, przeciwosadowe, propelenty, substancje uplastyczniające, seboregulujące, wybielające, kojące, absorbery promieniowania UV, filtry UV, substancje pieniące, przeciwkorozyjne, uwadniające, buforujące, chelatujące, kontrolujące lepkość, kondycjonujące, emolienty, humektanty, zmętniające, ścierające, chłonne, przeciwzbrylające, wypełniające, wiążące, ściągające, maskujące, zwiększające pienienie, przeciwpienne, przeciwdrobnoustrojowe, surfaktanty, stabilizatory emulsji, substancje żelujące, antystatyczne, czyszczące, antyoksydacyjne, natłuszczające, perfumujące, konserwujące, koloryzujące, stabilizujące, wygładzające, przeciwłupieżowe, keratolityczne, denaturujące oraz deodorujące.

Za główne elementy patogenezy trądziku uznaje się nieprawidłowe rogowacenie, zaburzenia wydzielania androgenów, obecność bakterii Propionibacterium acnes, łojotok oraz obecność mediatorów stanu zapalnego [3], dlatego podczas niniejszej analizy produktów przeciwtrądzikowych za aktywne składniki uznane zostały substancje o działaniu keratolitycznym, bakteriostatycznym, seboregulującym oraz przeciwzapalnym. Skład kosmetyków analizowano ponadto pod kątem zawartości substancji niebezpiecznych zakazanych w kosmetykach oraz substancji dopuszczalnych do stosowania w kosmetykach w ograniczonym stężeniu. Wykorzystano do tego listę składników niedozwolonych (List of substances prohibited in cosmetic product) oraz dozwolonych do stosowania z ograniczeniami (List of substances which cosmetic products must not contain except subject to the restrictions laid down), zawartych w Aneksach do Dyrektywy Kosmetycznej 76/768/EWG dostępnych w europejskiej bazie danych CosIng. W celu dokładniejszej weryfikacji posłużono się ponadto dostępnymi wykazami filtrów UV, konserwantów oraz barwników dopuszczalnych do stosowania w kosmetykach (List of UV filters allowed in cosmetic products, List of preservatives allowed in cosmetic products, List of colorants allowed in cosmetics products) również dostępnych w bazie danych CosIng. W dalszej kolejności obliczono, w jakim odsetku analizowanych preparatów występowały będące przedmiotem niniejszego badania składniki aktywne oraz substancje "problematyczne".

Za bardziej skuteczne preparaty uznano arbitralnie te, które zawierały większą liczbę składników aktywnych, a za bardziej "niebezpieczne" preparaty zawierające więcej składników "problematycznych". W celu oceny związku pomiędzy aktywnością a bezpieczeństwem produktów przeprowadzono analizę korelacji między ilością składników aktywnych i "problematycznych" w każdym produkcie. Zastosowano współczynnik korelacji liniowej Pearsona, oznaczony symbolem r_xy, przyjmujący wartości z przedziału [-1,1]. Przyjęto następującą skalę: r_xy = 0 - zmienne nie są skorelowane, 0 < r_xy < 0,1 - korelacja nikła, 0,1 ≤ r_xy < 0,3 - korelacja słaba, 0,3 ≤ rxy < 0,5 - korelacja przeciętna, 0,5 ≤ r_xy < 0,7 - korelacja wysoka, 0,7 ≤ r_xy < 0,9 - korelacja bardzo wysoka, 0,9 ≤ r_xy < 1 - korelacja prawie pełna.

Wyniki

W 50 losowych produktach zidentyfikowano 394 unikalne substancje (100%), z których 70 (17,8%) sklasyfikowano jako aktywne, czyli wpływające korzystnie na poszczególne elementy patomechanizmu trądziku. Spośród zidentyfikowanych składników, 59 (15,0%) było dopuszczone do stosowania z ograniczeniem, wśród nich 28 (7,1%) konserwantów i 11 (2,8%) substancji zapachowych. Producenci kosmetyków do pielęgnacji skóry z trądzikiem najczęściej wykorzystywali właściwości kwasu salicylowego, który był obecny w 34% analizowanych produktów, dość popularne były substancje naturalne, na przykład sok z liści aloesu dodany do 12% analizowanych produktów (tabela 1). W deklarowanym składzie analizowanych produktów nie znaleziono substancji zakazanych (List of substances prohibited in cosmetic products), natomiast stwierdzono powszechną obecność substancji dozwolonych do stosowania z ograniczeniami (List of substances which cosmetic products must not contain except subject to the restrictions laid down), a także obecność substancji znajdującej się w wykazach filtrów UV (List of UV filters allowed in cosmetic products), konserwantów (List of preservatives allowed in cosmetic products) oraz barwników (List of colorants allowed in cosmetic products) dozwolonych do stosowania w ograniczonych stężeniach lub tylko w określonych rodzajach kosmetyków, zgodnie z wymienionymi aneksami do Dyrektywy Kosmetycznej 76/768/WE. "Problematycznym" konserwantem najczęściej spotykanym w analizowanych produktach był fenoksyetanol, obecny w 40% analizowanych produktów (tabela 2).

Co najmniej jedna substancja aktywna występowała w 100% analizowanych produktów. Liczba składników aktywnych w pojedynczym produkcie mieściła się w przedziale od 1 do 11. Zaledwie 18 produktów (36%) zawierało składniki aktywne skierowane przeciw wszystkim kluczowym elementom patogenezy trądziku, co wydaje się najbardziej efektywną strategią. Liczba substancji "problematycznych" w poszczególnych produktach wahała się od 0 do 12. Wartość współczynnika korelacji między ilością składników aktywnych i "problematycznych" wyniosła 0,45, co można ocenić jako wskaźnik przeciętnej korelacji.

Dyskusja

W niniejszej pracy substancją aktywną najczęściej stosowaną przed producentów kosmetyków przeciwtrądzikowych okazał się kwas salicylowy, głównie ze względu na jego właściwości keratolityczne oraz efekty przeciwzapalne na skutek blokowania tworzącej mediatory zapalne cyklooksygenazy kwasu arachidonowego [8,9]. Wykorzystuje się ponadto właściwości piroglutaminianu cynku, który ma hamować aktywność 5-alfa reduktazy - enzymu przekształcającego testosteron w silnie stymulujący gruczoły łojowe dihydroksytestosteron [10]. Także nikotynamid był szeroko stosowany przez producentów kosmetyków przeciwtrądzikowych. Randomizowane badania 76 osób z umiarkowanie ciężkim trądzikiem wykazały, że ośmiotygodniowa terapia żelem z dodatkiem 4% nikotynamidu jest równie skuteczna jak terapia 1% żelem klindamycyny [11]. Wyniki analizy pokazały ponadto szerokie wykorzystanie składników naturalnych w kosmetykach przeciwtrądzikowych, najczęściej aloesu zwyczajnego oraz olejku z drzewa herbacianego. W badaniach 60 pacjentów olejek z drzewa herbacianego spowodował istotne zmniejszenie liczby zmian trądzikowych oraz nasilenia trądziku [12]. Jednak olejek drzewa herbacianego może również powodować alergiczny wyprysk kontaktowy [13].

Kolejnym istotnym punktem w niniejszej pracy była analiza obecności substancji potencjalnie niebezpiecznych w deklarowanym przez producenta składzie kosmetyku. W opisach analizowanych produktów nie było substancji wymienianych w Liście substancji zakazanych do użycia w kosmetykach (List of substances prohibited in cosmetic products) zawartej w Aneksach do Dyrektywy Kosmetycznej 76, stosunkowo często występowały jednak substancje "problematyczne", wymieniane jako potencjalnie niebezpieczne w Aneksach do Dyrektywy Kosmetycznej. Substancje "problematyczne" były obecne 98% produktów, a mnogość takich substancji w pojedynczych produktach budzi niepokój. Najczęściej stosowaną substancją "problematyczną" okazał się fenoksyetanol, konserwant który może powodować alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, a także pokrzywkę [14]. W analizowanych produktach często wykorzystywano także właściwości konserwujące parabenów, które mogą uczulać - szczególnie w obecności stanu zapalnego [15]. Wyniki testów płatkowych ze środkami konserwującymi u 1927 osób wykazały, iż parabeny powodują stosunkowo najmniej reakcji alergicznych (0,3%) [16], jednak nie można wykluczyć, że ich właściwości alergizujące mogą się kumulować [17]. W ciągu dnia przeciętny człowiek wykorzystuje wiele różnych kosmetyków, takich jak pasty, szampony, żele, kremy, itp. Około 90% produktów kosmetycznych zawiera 1 lub więcej parabenów, przez co wysoce prawdopodobna wydaje się kumulacja tych substancji w skórze [18]. Niestety w ramach niniejszych analiz, opartych na podanych przez producentów informacji o składzie kosmetyków, nie była możliwa ocena stężeń substancji w poszczególnych produktach, co zmniejsza precyzję oceny ryzyka.

Substancje aktywne stosowane przez producentów w analizowanych kosmetykach przeciwtrądzikowych sprzedawanych w aptekach faktycznie mogą przyczynić się do poprawy kondycji skóry trądzikowej. Niemniej jednak porównanie wyników niniejszej analizy z opartym na tej samej metodologii badaniem 50 kosmetyków przeciwtrądzikowych dostępnych w drogeriach [19] wskazuje, że wprawdzie liczba wszystkich składników, a także substancji aktywnych była wyższa w preparatach przeciwtrądzikowych sprzedawanych w aptece, jednak zawierały one równie więcej substancji "problematycznych", czyli składników o znanym potencjale uczulającym. Obserwacja ta sugeruje, że sprzedawane w aptece kosmetyki przeciwtrądzikowe mogą być bardziej skuteczne, ale jednocześnie mniej bezpieczne od swoich drogeryjnych odpowiedników. Potwierdza to wyniki wcześniejszych analiz składu emolientów, czyli kosmetyków do pielęgnacji skóry chorej na wyprysk: spośród 177 emolientów sprzedawanych w aptekach, zaledwie 37 (21%) było wolne od składników o znanym potencjale uczulającym z aneksów III i VI europejskiej Dyrektywy Kosmetycznej [20].

Wnioski

1. Kompleksowym działaniem przeciwtrądzikowym, rozumianym jako obecność w preparacie składników skierowanych przeciw wszystkim znanym aktualnie elementom łańcucha przyczynowo-skutkowego w trądziku cechuje się zaledwie jedna trzecia sprzedawanych w aptekach kosmetyków przeciwtrądzikowych.
2. Do substancji aktywnych najczęściej dodawanych do kosmetyków przeciwtrądzikowych sprzedawanych w aptekach należą kwas salicylowy, alantoina oraz piroglutaminian cynku – składniki szeroko stosowane także w pospolitych produktach kosmetycznych.
3. Prawie wszystkie kosmetyki przeciwtrądzikowe sprzedawane w aptekach zawierają składniki "problematyczne", najczęściej fenoksyetanol oraz parabeny.

Czytaj pełny tekst artykułu (PDF).

r e k l a m a

r e k l a m a

Bądź na bieżąco - obserwuj nas: