Estetologia Medyczna i Kosmetologia

r e k l a m a

Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w gabinecie kosmetologicznym

Danuta Plichta, Radosław Śpiewak

Sugerowany sposób cytowania: Plichta D, Śpiewak R: Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w gabinecie kosmetologicznym. Estetol Med Kosmetol 2012; 2(2): 44-49. DOI: http://dx.doi.org/10.14320/EMK.2012.009

Streszczenie

Współczesny gabinet kosmetologiczny to nie tylko miejsce upiększania i pielęgnacji ciała ludzkiego, ale także obszar realizacji edukacji zdrowotnej i kształtowania zachowań prozdrowotnych. Kosmetolog ze względu na swoje wykształcenie doskonale nadaje się do roli promotora zdrowia, może stać się także realizatorem programów edukacyjnych. Celem niniejszego artykułu był przegląd dostępnej literatury na temat programów edukacji zdrowotnej prowadzonych w gabinecie kosmetologicznym. Materiał i metody: Dokonano przeglądu oryginalnych prac badawczych opisujących działania z zakresu edukacji zdrowotnej na terenie gabinetu kosmetologicznego. Przeszukano bazy bibliograficzne PubMed, Embase, Scopus, Web of Science, Google Scholar, a ponadto dokonano ręcznego przeglądu dwóch polskich czasopism naukowych poświęconych kosmetologii (Polish Journal of Cosmetology, od 1998 do 2011 roku) oraz zdrowiu publicznemu i promocji zdrowia (Zdrowie Publiczne, od 2001 do 2011 roku). Z analizy wyłączono publikacje dotyczące edukacji zdrowotnej realizowanej w salonie kosmetycznym przez nie-kosmetologów (fryzjerów lub stylistów). Wyniki: Zidentyfikowano 16 publikacji na temat roli kosmetologa jako edukatora zdrowotnego oraz promotora zdrowia. Opracowano tabelaryczne zestawienie oryginalnych prac opisujących programy zdrowotne w gabinetach kosmetologicznych wraz z omówieniem efektów realizowanych programów. Wnioski: Kosmetolog w pełni kwalifikuje się do roli edukatora zdrowotnego. Gabinety kosmetologiczne wydają się idealnym miejscem szerzenia informacji zdrowotnych. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że realizacja programów promocji zdrowia na terenie gabinetu kosmetologicznego przynosi oczekiwane efekty.

Słowa kluczowe: edukacja zdrowotna, promocja zdrowia, kosmetolog, gabinet kosmetologiczny, salon kosmetyczny

| Abstract | Reprint (PDF) | DOI: 10.14320/EMK.2012.009

Fragment artykułu:

Współczesny gabinet kosmetologiczny to nie tylko miejsce pielęgnacji i upiększania ciała, ale także obszar budowania świadomości zdrowotnej i kształtowania zachowań prozdrowotnych u klientów korzystających z usług kosmetycznych. Promocję zdrowia definiuje się jako "proces umożliwiający ludziom kontrolę nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu, kształtowanie potrzeb i kompetencji do rozwiązywania problemów zdrowotnych oraz zwiększanie potencjału zdrowia" [1]. Głównym narzędziem realizacji promocji zdrowia jest edukacja zdrowotna. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zadaniem edukacji zdrowotnej jest dostarczenie jednostkom oraz wspólnocie wiedzy i umiejętności niezbędnych do przyjęcia zachowań korzystnych dla zdrowia [2]. Kosmetolog posiada wykształcenie z zakresu anatomii, fizjologii, dermatologii, a także chorób cywilizacyjnych (tab. 1), dlatego wydaje się doskonałym kandydatem do roli promotora zdrowia oraz do prowadzenia edukacji zdrowotnej. Regularne wizyty klientek w salonie kosmetycznym, korzystanie z usług jednego kosmetologa oraz postrzeganie salonu jako przyjaznego miejsca sprzyjają nawiązaniu relacji zaufania i więzi, które zachęcają klientki do dzielenia się swoimi problemami zdrowotnymi [3]. Dobrze wykształcony i świadomy zagrożeń zdrowotnych kosmetolog nierzadko jako pierwszy może wykryć nieprawidłowości w wyglądzie lub funkcjonowaniu organizmu [4]. Korzystając ze swojej wiedzy, kosmetolog może zatem skutecznie zachęcić klientkę do stosownych działań prozdrowotnych lub, gdy to niezbędne, skierować do właściwego specjalisty [5].

Cel

Celem niniejszej pracy był przegląd dostępnej literatury naukowej poświęconej edukacji zdrowotnej w gabinecie kosmetologicznym. Cele szczegółowe obejmowały analizę przedstawionych w piśmiennictwie programów edukacji zdrowotnej prowadzonych w gabinecie kosmetologicznym, określenie roli kosmetologów i salonów kosmetologicznych w działaniach prozdrowotnych, a także analizę dostępnych informacji na temat skuteczności programów promocji zdrowia prowadzonych w salonach kosmetycznych.

Materiał i metody

Przeszukano bazy bibliograficzne PubMed, Embase, Scopus, Web of Science, Google Scholar używając kombinacji następujących słów kluczowych: "health education", "health promotion", "beautician", "cosmetologist", "beauty salon", "beauty parlour", "beauty shop", "health". Dokonano także ręcznego przeglądu dwóch polskich czasopism naukowych poświęconych kosmetologii (Polish Journal of Cosmetology, od 1998 do 2011 roku) oraz zdrowiu publicznemu i promocji zdrowia (Zdrowie Publiczne, od 2001 do 2011 roku). Do niniejszego przeglądu włączono publikacje oryginalne opisujące działania z zakresu edukacji zdrowotnej prowadzonej przez kosmetologów, a także programy promocji zdrowia prowadzone w salonach kosmetologicznych. Z analizy wykluczono publikacje dotyczące edukacji zdrowotnej prowadzonej przez fryzjerów lub stylistów [7-9].

Wyniki

Zidentyfikowano 16 publikacji, które spełniły podane wyżej kryteria włączenia. Na ich podstawie można było wyodrębnić trzy sposoby realizacji edukacji zdrowotnej w salonie kosmetologicznym:

1. kosmetolodzy jako samodzielni edukatorzy zdrowotni działający na podstawie wiedzy i umiejętności nabytych w trakcie kształcenia do zawodu,
2. kosmetolodzy jako celowo przeszkoleni promotorzy zdrowia realizujący programy edukacji zdrowotnej opracowane przez różne stowarzyszenia i organizacje,
3. salony kosmetologiczne jako miejsce edukacji zdrowotnej realizowanej przez niebędących kosmetologami wolontariuszy organizacji promujących zdrowie, ze względu na możliwość dotarcia do szerokiego grona odbiorców.

Kosmetolog jako wykształcony edukator zdrowotny. Kosmetolog ze względu na swoje wykształcenie wydaje się być odpowiednią osobą do edukowania klientów w zakresie profilaktyki i prewencji chorób, a także promocji zdrowia. Makowska i Frączek podkreślają, że posiadane kompetencje uzasadniają włączenie kosmetologów w proces rozwiązywania problemów zdrowotnych ludzi i uznanie ich za liderów promocji zdrowia [10]. Antoszewski i wsp. [11] dodają, że przyszłe specjalistki w dziedzinie kosmetologii są świadome zagrożeń zdrowotnych związanych z nowotworami skóry i wykazali w swoich badaniach, że wszystkie studentki podczas wykonywania pracy w gabinecie kosmetologicznym obserwują zmiany skórne na ciele klienta, informują o zauważonych zmianach i sygnalizują konieczność ich przebadania przez specjalistę. Według Kuźmicz i wsp. [4] kosmetolog to również jedna z pierwszych osób, które mogą wykryć zmiany patologiczne w piersi kobiecej. Podczas wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych w obrębie piersi, kosmetolog ma szansę wyczuć zmiany w ich strukturze lub zauważyć niepokojące zmiany w wyglądzie. Zabiegi w obrębie piersi dają dodatkowo możliwość przełamania tabu i podjęcia dialogu na temat nowotworu sutka. Autorki podkreślają, że obowiązkiem kosmetologa jest niezwłoczne skierowanie klientki z podejrzanymi objawami do lekarza specjalisty w celu wykluczenia lub potwierdzenia choroby. Rola kosmetologa w zakresie prewencji chorób skóry została opisana w pracy Dany i Makowiec-Dąbrowskiej [12], według których kosmetolog jako osoba zawodowo zajmująca się skórą ludzką powinien przyczyniać się do podwyższania świadomości klientów na temat czynników ryzyka nowotworów złośliwych skóry, promować pozytywny obraz nieopalonej skóry i zachęcać klientów do rezygnacji z kąpieli słonecznych oraz solarium.

Rola edukatora zdrowotnego w opinii kosmetologów i klientów. Obecność edukacji zdrowotnej w gabinecie kosmetologicznym spotyka się z aprobatą zarówno ze strony kosmetologów, jak i klientek korzystających z ich usług. Z opublikowanych badań wynika, że zdecydowana większość kosmetologów rozmawia z klientami na tematy dotyczące zdrowia. Najczęściej są to kwestie zdrowego odżywiania, diety i kontroli wagi, wysokiego ciśnienia krwi, aktywności fizycznej, stresu i mammografii [13], a także tematy związane z ciążą, macierzyństwem i bólem pleców [14]. Preferowanym przez kosmetologów źródłem informacji o zdrowiu są broszury i filmy edukacyjne, zaś najlepszą w ich opinii metodą dzielenia się tymi informacjami zdrowotnymi z klientkami jest wręczanie ulotek oraz rozmowa. Salon kosmetyczny to w opinii cytowanych autorów "miejsce idealne" do promowania zdrowia. Przeciętny kosmetolog przyjmuje 47 klientów tygodniowo, a jedna wizyta zajmuje średnio 30-60 minut, niekiedy nawet kilka godzin. Sytuacja ta bardzo sprzyja edukacji zdrowotnej [13]. Solomon i wsp. określają kosmetologa mianem "naturalnego pomocnika" (ang. natural helper) w dziedzinie zdrowia [14]. Także Lieberman i Harris [15] wskazują, że klienci często podejmują z kosmetologami rozmowy na tematy zdrowotne. Kosmetolodzy są chętni podejmować rolę promotora zdrowia i, jak podkreślają autorzy, często doradzają klientom wizytę u specjalisty lub namawiają do zaprzestania palenia. Co więcej, nastolatki w wieku 16-18 r. ż. są bardziej skłonne pytać kosmetologa niż swoich rodziców o informacje związane ze sferą seksualną [15].

Kosmetolog jako celowo przeszkolony edukator zdrowotny. Tabela 2 przedstawia zrealizowane z udziałem kosmetologów programy zdrowotne poświęcone takim problemom, jak prewencja raka piersi i innych nowotworów lub udaru poprzez dostarczenie informacji zdrowotnych (edukacja) i zachętę do poprawy stylu życia (promocja zdrowia). Jak dotąd, wszystkie opisane w literaturze programy edukacyjne realizowane przez przeszkolonych kosmetologów skierowane były do klientek rasy czarnej (Afroamerykanki) jako populacji o największej chorobowości i umieralności na nowotwory piersi, udar, cukrzycę, a zarazem o niskim poziomie zachowań prozdrowotnych. Oprócz interwencji w postaci edukacji i promocji zdrowia kosmetolodzy uczestniczyli również w badaniach mających na celu poznanie poziomu świadomości zdrowotnej wśród Afroamerykanek [16-19]. Collins i wsp. uzasadniają wybór kobiet, jako grupy docelowej programów edukacyjnych, ich rolą społeczną związaną z opieką nad dziećmi i innymi krewnymi, co czyni je rodzinnymi autorytetami w dziedzinie zdrowia [20]. W ramach opublikowanych badań, kosmetolodzy po wcześniejszym przeszkoleniu przez prozdrowotne organizacje i stowarzyszenia edukowali klientki podczas wizyt w salonie. Ich zadaniem była między innymi nauka samobadania piersi, motywowanie klientek do aktywności fizycznej oraz spożywania warzyw i owoców oraz picia wody. Kosmetolodzy posługiwali się przy tym broszurami informacyjnymi oraz plakatami.

Efekty prowadzonych programów edukacji zdrowotnej. Najczęstszą metodą oceny efektów prowadzonych programów były ankiety rozprowadzane wśród klientek przed rozpoczęciem programu edukacyjnego oraz po jego zakończeniu. Przeciętny czas trwania programu wynosił 6-7 tygodni. W programie prewencji raka piersi, klientki po uzyskaniu informacji o podwyższonym ryzyku zachorowania na nowotwór piersi były bardziej skłonne do samobadania piersi oraz wykonania mammografii [16]. Program prewencji raka piersi wśród czarnoskórych Amerykanek z udziałem kosmetologa opisuje także Forte, jednak bez podania efektów programu [21]. Zachęcające wyniki programu prewencji nowotworów poprzez zmianę stylu życia opisali natomiast Linnan i wsp. [22]: ponad połowa klientek uczestniczących w ich badaniu dokonała prozdrowotnych zmian w swoich zachowaniach, większość skorzystała z infolinii telefonicznej na temat nowotworów, przestrzegała spożycia warzyw i owoców co najmniej 5 razy dziennie, a także wykonywała codziennie 30-minutowe ćwiczenia fizyczne. Podobnie też w programie Johnsona i wsp. uzyskano zwiększenie konsumpcji owoców i warzyw do przynajmniej 5 razy dziennie, jednak w odniesieniu do aktywności fizycznej i spożycia wody poprawa w tym samym programie okazała się nieistotna statystycznie, co autorzy tłumaczą zbyt dużą ilością informacji przekazywanych w jednym czasie [23]. Kleindorfer i wsp. w swoim programie uzyskali poprawę poziomu wiedzy o objawach udaru mózgu, jednak nie osiągnęli tego w zakresie wiedzy na temat czynników ryzyka tej choroby [24].

Gabinet kosmetologiczny jako miejsce realizacji promocji zdrowia. Edukacja zdrowotna w salonie kosmetologicznym wydaje się doskonałym rozwiązaniem nie tylko ze względu na wykształcenie i przygotowanie kosmetologa do roli edukatora zdrowotnego, lecz także z uwagi na możliwość dotarcia do szerokiego grona osób. Z tego względu w programie zdrowotnym skierowanym do młodzieży w Liberii salony kosmetologiczne zostały wykorzystane obok kościołów, sklepów muzycznych, fotograficznych i kantorów jako jedno z miejsc dystrybucji prezerwatyw [25]. Podobnie w Stanach Zjednoczonych [26] program prewencji nadciśnienia realizowany był przez wolontariuszy w gabinetach kosmetologicznych, a ponadto w kościołach, salonach fryzjerskich czy remizach strażackich. Gesler wskazał również na salony kosmetyczne jako miejsce odpowiednie dla propagowania informacji o cukrzycy [27]. Sharps i wsp. [28] wykorzystali salony kosmetyczne jako miejsce zwiększania świadomości na temat menopauzy. O efektywności salonów kosmetologicznych w prewencji chorób i promocji zdrowia wśród Afroamerykanów przekonują Linnan i Ferguson [29]. Według Polanda działania edukacyjne prowadzone w miejscu, w którym ludzie pracują, uczą się i spędzają wolny czas przynosi efekty lepsze od tradycyjnych sposobów realizacji promocji zdrowia [30].

Wnioski

1. Kosmetolog, obok pielęgnacji i upiększania ciała ludzkiego, jest powołany do pełnienia roli edukatora zdrowotnego.
2. Dotychczasowe doświadczenia przekonują, że realizowane przez kosmetologów programy edukacyjne są efektywne i korzystne dla zdrowia publicznego.
3. Rola kosmetologa jako edukatora zdrowotnego może odbywać się spontanicznie w oparciu o wykształcenie nabyte w trakcie nauki zawodu lub wiązać się z realizacją programów zdrowotnych na zlecenie organizacji i stowarzyszeń.
4. Salony kosmetologiczne są doskonałym miejscem do szerzenia edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia ze względu na możliwość dotarcia do szerokiego grona odbiorców, postrzeganie salonu jako przyjaznego miejsca relaksu oraz naturalnie pojawiające się okazje do rozmowy na tematy zdrowotne.
5. Sytuacja w salonie kosmetologicznym stwarza warunki do nawiązywania relacji zaufania i budowania więzi pomiędzy klientem i kosmetologiem, a przez to sprzyja otwartości i gotowości do rozmowy o problemach zdrowotnych.

Czytaj pełny tekst artykułu (PDF).

r e k l a m a

r e k l a m a

Bądź na bieżąco - obserwuj nas: