Estetologia Medyczna i Kosmetologia

Home | Artykuły | Rada Naukowa | Redakcja | Dla Autorów | Prenumerata | Reklama | Kontakt | English

Ocena rozpowszechnienia nadwrażliwości na promieniowanie słoneczne oraz stanu wiedzy i potrzeb edukacyjnych Polaków w tym zakresie

Karolina Pędrys, Radosław Śpiewak

Sugerowany sposób cytowania: Pędrys K, Śpiewak R: Ocena rozpowszechnienia nadwrażliwości na promieniowanie słoneczne oraz stanu wiedzy i potrzeb edukacyjnych Polaków w tym zakresie. Estetol Med Kosmetol 2014; 4: 001.pl. DOI: https://doi.org/10.14320/EMK.2014.001.pl

Streszczenie

"Alergia na słońce", "uczulenie na słońce" to potoczne określenia na fotodermatozy, czyli grupę chorób, których wspólną cechą jest nadwrażliwość na światło słoneczne. Zmiany chorobowe obejmują głownie powierzchnie skory narażone na bezpośrednie działanie światła, a typowym objawem jest świąd oraz zapalenie skóry. Celem niniejszej pracy była ocena rozpowszechnienia fotodermatoz wśród Polaków, a także poznania ich opinii i poziomu wiedzy na ten temat. Dane zebrano za pomocą dwuczęściowego autorskiego kwestionariusza. Wyniki badania potwierdzają istnienie problemu fotodermatoz w naszym społeczeństwie w skali porównywalnej do doniesień naukowych z innych krajów. Choć dokuczliwość występujących problemów skórnych dla większości dotkniętych osób jest niewielka, problem fotodermatoz postrzegany jest jako społecznie ważny. W związku z tym, iż Polacy posiadają jedynie podstawowe informacje na temat działania promieniowania UV na skórę, niezbędne są działania mające na celu zwiększenie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat chorób przebiegających z nadwrażliwością na światło i możliwości ich unikania.

Słowa kluczowe: fotodermatozy, "alergia na słońce", "uczulenie na słońce", promieniowanie UV, epidemiologia, poziom edukacji

| English version |

Wstęp

Pęcherzyki, rumień i świąd pojawiające się już wczesną wiosną na rękach, przedramiona, twarzy, dekolcie lub szyi to pierwsze objawy "alergii na słońce". Pod tym potocznymi określeniem kryje się szereg różnorodnych chorób, których wspólną cechą jest nadwrażliwość na światło słoneczne. Dochodzi do niej na skutek nieprawidłowej reakcji ludzkiej skóry na promieniowanie ultrafioletowe bądź widzialne światło. U osób wrażliwych nawet niewielkie dawki promieniowania UV mogą wywołać zauważalne objawy. U podłoża tego typu reakcji stoi wiele możliwych przyczyn. Mogą być one uwarunkowane genetycznie, jak również wystąpić na skutek działania niektórych leków. Także nawet pozornie bezpieczne substancje wchodzące w skład kosmetyków, pod wpływem promieni UV mogą rozwinąć działanie fotouczulające. Zatem choć promieniowanie UV jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, umożliwiając prawidłowe różnicowanie się komórek i chroniąc tym samym przed rozwojem komórek nowotworowych, czy też wpływając na syntezę witaminy D3, jego działanie niesie ze sobą wiele zagrożeń. Istnieją jednak sposoby, by od tych zagrożeń się ustrzec. Konsultacje u lekarza dermatologa, stosowanie kremów z ochronnymi filtrami, zaniechanie stosowania innych kosmetyków przed zaplanowanych nasłonecznieniem, sprawdzanie informacji zawartych w ulotkach dołączanych do leków, unikanie ostrego słońca, jak również noszenie odzieży z długimi nogawkami, rękawami, nakrycia głowy, czy też używanie parasola w celu ochrony przed słońcem - to tylko niektóre sposoby przeciwdziałania uczuleniu na słońce. Należy być ich świadomym, gdyż leczenie "alergii na słońce" trwa zwykle wiele miesięcy, a czasem nawet lat. Jest kosztowne i nie zawsze daje zadowalające efekty. Zapobieganie wydaje się alternatywą atrakcyjną gdyż tanią i prostą.

Promieniowanie ultrafioletowe (nadfioletowe, UV) to promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali od 10 do 400 nm. Naturalnym źródłem promieniowania nadfioletowego jest Słońce, a jego intensywność zależy od takich czynników jak szerokość geograficzna, pora roku i dnia czy grubość chmur. Dla szerokości geograficznej, w której położona jest Polska największe nasilenie promieniowania występuje w miesiącach od kwietnia do października, zaś najbardziej szkodliwe jest opalanie w godzinach południowych, kiedy promienie słoneczne padają pod kątem prostym. Pozostałe czynniki mające wpływ na siłę działania promieni słonecznych to m.in. wysokość nad poziomem morza (z każdym tysiącem metrów natężenie wzrasta o 6%), odbicie od wody, śniegu i piasku (ok. 25-30%), jak również od trawy (ok. 5%) [1]. Ze względu na odmienne właściwości fizyczne zakres promieniowania nadfioletowego dzieli się na trzy główne rodzaje wywołujące różne efekty biologiczne: A (UVA), B (UVB) i C (UVC).

Promieniowanie UVC charakteryzuje się najkrótszą długością fali (200 - 290 nm) oraz najwyższą energią. Promienie UVC nie występują w świetle słonecznym docierającym do powierzchni Ziemi gdyż prawie całkowicie pochłaniane są przez warstwę ozonową atmosfery. Przypadkowe naświetlanie skóry promieniami UVC prowadzi do silnego rumienia rozwijającego się po upływie około 6 h oraz zapalenia spojówek i rogówki. Nawet śladowa jonizacja wywołana przez ten rodzaj promieniowania rozkłada jądra komórkowe prowadząc do nieodwracalnych procesów uszkadzających tkankę komórkową. Szkodliwy wpływ na zdrowie ujawnia się dopiero po wieloletnim działaniu promieniowania. Promieniowanie UVC znajduje wykorzystanie m.in. w warunkach laboratoryjnych do odkażania i zabijania chorobotwórczych mikroorganizmów, m.in. bakterii [2].

Promieniowanie UVB charakteryzuje się długością fali od 290 do 320 nm i określane jest mianem promieniowania biotycznego, czyli czynnego biologicznie. Największe natężenie UVB występuje w okresie letnim, w godzinach od 10-ej do 15-ej. W znacznym stopniu filtrowane jest przez ozon atmosferyczny oraz szyby. W skórze penetruje zarówno naskórek jak i skórę właściwą. Ten zakres promieniowania jest odpowiedzialny głównie za odczyny rumieniowe pojawiające się po 12-24 godzinach od ekspozycji oraz pigmentację skóry rozwijającą się od 48 do 72 godzin od ekspozycji na światło. W wyniku jego działania dochodzi do powstawania opalenizny. Promieniowania UVB powoduje oparzenia słoneczne, przyspiesza starzenie się skóry, a ponadto sprzyja rozwojowi nowotworów skóry. Pozytywnym aspektem działania tego promieniowania jest stymulacja syntezy witaminy D3 [1, 2].

Promieniowanie UVA ma największą długość fali wynoszącą od 320 do 400 nm. Dodatkowo zakres UVA został podzielony na dwie podgrupy: UVA I, czyli fale długie (340-400 nm) oraz UVA II, czyli fale krótkie (320-340 nm). Promieniowanie to stanowi 95% całego promieniowania ultrafioletowego docierającego do powierzchni Ziemi. Zwane jest abiotycznym, gdyż silnie absorbowane przez kwasy nukleinowe i białka jest szkodliwe dla życia. W ograniczonych dawkach nie powoduje powstawania rumieni i poparzeń, powoduje natomiast pigmentację skóry, czyli powstawanie opalenizny. Większe dawki (zwłaszcza w połączeniu z promieniowaniem UVB) mogą być przyczyną natychmiastowych odczynów rumieniowych oraz utrzymujących się nawet przez wiele miesięcy przebarwień (hiperpigmentacja). Ze względu na długość fali UVA penetruje skórę znacznie głębiej niż UVB, dochodząc do tkanki podskórnej. Promieniowanie to stanowi główną przyczynę uszkodzeń skóry wywołanych promieniami UV, będąc odpowiedzialnym za fotostarzenie się skóry, odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne oraz zmiany nowotworowe skóry. Intensywność jego natężenia nie ulega zmianie w ciągu dnia i jest takie samo od rana do wieczora, niezależnie od pogody oraz pory roku. UVA przenika przez chmury, a także przez szyby okienne i samochodowe [3].

Pierwszy, najszybciej zauważalny efekt działania promieniowania UV to pojawienie się rumienia i oparzenia słonecznego, czyli zaczerwienienia, pieczenia i podrażnienia skóry. Za efekt reakcji rumieniotwórczej, polegającej na rozszerzeniu się naczyń krwionośnych, odpowiedzialne jest przede wszystkim promieniowanie UVB. Promienie UVB mające krótszą długość fal niż UVA, docierają głównie jedynie do warstwy naskórka. W porównaniu z promieniowaniem UVA, posiadają one jednak o wiele większą energię, w związku z czym powodują efekt poparzenia i zaczerwienienia skóry. Maksymalny efekt zbyt intensywnego napromieniowania UVB pojawia się po 24-48 godzinach od naświetlenia.

Z chorobami przebiegającymi z nadwrażliwością na światło mamy do czynienia w przypadku nieprawidłowej reakcji ludzkiej skóry na promieniowanie ultrafioletowe bądź widzialne światło. W normalnej sytuacji skóra człowieka potrafi na różne sposoby reagować obronnie na promieniowanie nadfioletowe. Wrażliwość skóry na działanie promieni ultrafioletowych uwarunkowana jest szeregiem czynników, jednak przede wszystkim zależy od ilości w skórze melaniny, wytwarzanej przez wyspecjalizowane komórki zwane melanocytami, znajdujące się w naskórku. Ciemne, ochronne zabarwienie skóry wynika z redystrybucji i zwiększenia syntezy melaniny (melanogeneza) pod wpływem promieniowania UV. Proces ten jest uwarunkowany genetycznie, a jego przejawem są różne karnacje skóry zwane fototypami [4]. Tabela 1 prezentuje klasyfikację fototypów skóry. Najbardziej wrażliwe są osoby o typie skóry I oraz II.

Cel pracy

Celem niniejszej pracy była ocena rozpowszechnienia i postrzegania problemu fotodermatoz wśród Polaków oraz źródeł i poziomu ich wiedzy na ten temat, a w szczególności:

1. Ocena rozpowszechnienia chorób i dolegliwości skórnych prowokowanych przez światło (fotodermatozy) w naszym społeczeństwie.
2. Ocena dokuczliwości występujących fotodermatoz.
3. Ocena świadomości problemu fotodermatoz u badanych.
4. Zbadanie poziomu wiedzy oraz potrzeb edukacyjnych Polaków w tym zakresie.
5. Zbadanie źródeł informacji, z których badani czerpią swoją wiedzę na temat fotodermatoz i innych problemów zdrowotnych.

Materiał i metody

Badaniom ankietowym w okresie od maja do lipca 2008 roku poddanych zostało 205 osób, głównie studentów krakowskich szkól wyższych. Narzędzie badawcze stanowił zbudowany z dwóch części kwestionariusz [Załącznik nr 1]. Część pierwsza kwestionariusza składała się z czternastu pytań, których celem była analiza rozpowszechnienia nadwrażliwości skórnej na promieniowanie słoneczne. Pytania dotyczyły występowania reakcji na promieniowanie świetlne, innych niż „zwykłe’ oparzenia słoneczne. W części drugiej kwestionariusz zawierał dziewięć pytań dających możliwość określenia potrzeb edukacyjnych ankietowanych, które w dalszej kolejności umożliwiałyby podjecie odpowiednich działań wspierających profilaktykę wielu chorób przebiegających z nadwrażliwością na światło, przyczyniając się tym samym do wzrostu poziomu wiedzy na ten temat. Wśród dwudziestu trzech pytań zawartych w kwestionariuszu znajdowały się zarówno pytania zamknięte jak i pytania otwarte, dające możliwość wpisania własnej, alternatywnej do istniejących, bądź bardziej rozbudowanej odpowiedzi. Pięć z 23 pytań zawartych w ankiecie umożliwiało dokonanie wyboru większej niż jedna liczby odpowiedzi. Wyniki badań zostały opracowane przy użyciu programu komputerowego Statistica 7.0 (StatSoft Polska). W analizach statystycznych do weryfikacji hipotezy zerowej wykorzystany został test zgodności Chi². Za istotne statystycznie przyjęto różnice na poziomie istotności p≤0,05.

Wyniki

Ocena rozpowszechnienia chorób i dolegliwości skórnych prowokowanych przez światło (fotodermatozy)

W badaniu udział wzięło 205 osób (136 kobiet oraz 69 mężczyzn). Mediana wieku w badanej próbie wynosiła 24 lat (min. 19, maks. 76 lat). Wśród 205 respondentów 44 osoby (21%) potwierdziły, iż zdarzyły im się problemy skórne (inne niż oparzenia słoneczne) wywołane przez światło naturalne (promieniowanie słoneczne) lub sztuczne (solarium, lampy do opalania, świetlówki, przemysłowe źródła światła itd.), 95% CI (15–27%). W grupie osób, które doświadczyły wyżej wymienionych problemów większość (77%) stanowiły kobiety. Mediana wieku w tej grupie wyniosła 26 lat (min. 19, maks. 58).

Wśród ankietowanych kobiet (N=136) problemy skórne powodowane przez światło zgłosiło 25.0% ankietowanych (95% CI: 17–33%). Wśród ankietowanych mężczyzn natomiast (N=69) odsetek ten wyniósł 14.5% (95% CI: 7–23%). W odsetkach chorujących na fotodermatozy kobiet i mężczyzn nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy (p=0.12).

Osoby, u których nigdy nie wystąpiły problemy skórne (inne niż oparzenia słoneczne) wywołane przez światło zostały wykluczone z dalszych analiz dotyczących rozpowszechnienia nadwrażliwości skórnej na promieniowanie słoneczne. Zarówno w pierwszej jak i w drugiej części ankiety nie zaobserwowano znaczących różnic w odpowiedziach kobiet i mężczyzn, zatem dalsze wyniki analiz przedstawione są dla grupy ankietowanych bez podziału na płeć.

Ocena dokuczliwości występujących fotodermatoz

Spośród 44 respondentów, 42% (N=18) opisało swoje problemy skórne jako widoczne zmiany, które nie powodowały bólu, świądu, czy innych dolegliwości. Dokuczliwość tych problemów przez 95% (N=42) ankietowanych określana była jako żadna, znikoma lub mierna – odczuwalna, powodująca dyskomfort, nie zakłócająca jednak „normalnego” funkcjonowania i nie utrudniająca wykonywania codziennych zadań. Jedynie 2 osoby (5%) określiły ową dokuczliwość jako znaczną i bardzo dużą. Dla 88% osób (N=33) wspomniane objawy i dolegliwości skórne ograniczone były do miejsc bezpośredniego zadziałania promieniowania świetlnego. W żadnym przypadku nie pojawiały się wyłącznie w miejscach zakrytych. Większość z ankietowanych (55%; N=24) doświadczyła opisanych problemów skórnych kilka, lecz nie więcej niż 5 razy w życiu, podając za najczęstszą ich przyczynę promieniowanie słoneczne w plenerze (86%). Dla 32% respondentów (N=14) naświetlanie potrzebne do pojawienia się problemów skórnych musiało trwać 1-8 godzin. 9 osób (20%) odpowiedziało, że do wystąpienia tych problemów wystarczające było jednorazowe naświetlanie trwające 15-60 minut, zaś dla 7 osób (16%) czas naświetlania wynosił mniej niż 15 minut. Tylko 5 osób (11%) odpowiedziało, że konieczna była ekspozycja na słońce w kolejnych dniach.

Na pytanie dotyczące pomocy lekarskiej w związku z wystąpieniem dolegliwości skórnych wywołanych przez promieniowanie słoneczne, aż 73% respondentów odpowiedziało, że nigdy z niej nie skorzystało. Pozostałe osoby zgłosiły się do lekarza – głównie pierwszego kontaktu (16%, N=7), a w pojedynczych przypadkach do dermatologa lub onkologa. U 75% ankietowanych (N=33) problemy skórne nie zostały ostatecznie zdiagnozowane. 14% respondentów podało, że ostatni epizod nadwrażliwości skórnej na światło wystąpił w dniu w którym wypełniali oni ankietę (wynika to z okresu w jakim przeprowadzane było badanie – miesiące maj i czerwiec). Aż 18 spośród 44 respondentów (41%), u których przynajmniej raz w życiu wystąpił epizod problemu skórnego wywołanego przez światło, nie potrafiło udzielić odpowiedzi na pytanie czy stosowanie przez nich filtrów ochronnych może zapobiec bądź zmniejszyć ryzyko powstawania skórnych dolegliwości związanych ze światłem. Osoby te nigdy nie stosowały ochronnych filtrów bądź stosowały je bardzo rzadko (Ryc. 1).

Rycina 1. Wpływ stosowania filtrów słonecznych na dolegliwości powodowane promieniowaniem słonecznym.

W pytaniu o dodatkowe (oprócz promieniowania świetlnego) czynniki mogące brać udział w wywoływaniu objawów i dolegliwości skórnych 30 respondentów (68%) odpowiedziało, że ich zdaniem zadziałanie światła jest wystarczającym czynnikiem do wywołania tych dolegliwości. Wśród dodatkowych czynników wymieniono perfumy oraz inne kosmetyki (np. puder czy maseczki ziołowe), leki stosowania zewnętrznego, a także leki doustne (np. leki hormonalne, tabletki antykoncepcyjne), a ponadto: „alkohol”, „nadmierny wysiłek fizyczny”, „wodę do mycia” oraz „kontakt ciała z trawami”.

Ocena świadomości problemu fotodermatoz u badanych

Zdaniem większości ankietowanych (65%; N=133) problem nadwrażliwości na promieniowanie świetlne jest ważny społecznie, ale nie poświęca się mu wystarczająco dużo uwagi (Ryc. 2).

Rycina 2. Ocena wagi problemu nadwrażliwości na promieniowanie świetlne przez respondentów.

Ocena poziomu wiedzy i potrzeb edukacyjnych w zakresie chorób przebiegających z nadwrażliwością na światło

W drugiej części ankiety, badającej potrzeby edukacyjne, 130 (63%) spośród 205 ankietowanych odpowiedziało, iż zetknęło się z problemem nadwrażliwości na promieniowanie słoneczne (fotodermatozy, fotoalergia, „uczulenie na słońce”, „alergia na słońce”). Grupa ta liczyła 93 kobiety (72%) oraz 37 mężczyzn (28%). Na pytanie o ocenę swojego stanu wiedzy na temat nadwrażliwości skóry na promieniowanie świetlne, 91 (44%) osób odpowiedziało, że ma podstawowe pojęcie na ten temat. Do faktu nieposiadania żadnych informacji na temat fotodermatoz przyznało się 20 (10%) respondentów.

Źródła informacji, z których badani czerpią swoją wiedzę na temat fotodermatoz i innych problemów zdrowotnych

Spośród ogółu 130 osób, które zetknęły się z problemem fotodermatoz, 50 osób (38%) poszukiwało informacji na temat dolegliwości skóry prowokowanych promieniowaniem świetlnym. 79 osób (61%) natomiast nigdy nie było zainteresowanych poszukiwaniem tego typu informacji. Spośród 50 osób aktywnie poszukujących informacji najczęściej wybieranym przez respondentów źródłem okazał się Internet (N=42; 84%). W dalszej kolejności po informacje respondenci sięgali do prasy (n=31; 62%), telewizji (N=17; 34%) oraz zgłaszali się do lekarza (N=17; 34%) (Ryc. 3).

*opakowania kremów ochronnych z filtrem

Rycina 3. Wskazane przez respondentów źródła informacji na temat fotodermatoz; wyniki nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź.

Ankietowani stwierdzili, że w razie gdyby wystąpiły u nich fotodermatozy w pierwszym rzędzie szukaliby oni informacji u lekarza (N=184; 90%), a w dalszej kolejnosci w Internecie (N=162; 79%), książkach (N=59; 29%) oraz zasięgali porad przedstawiciela innej profesji medycznej (pielęgniarki, rehabilitanta, ratownika medycznego, czy też specjalisty zdrowia publicznego) (N=58; 28%) (Ryc. 4).

*rodzic - 6 osoby, farmaceuta - 2 osoby, znajomi - 1 osoba

Rycina 4. Deklarowane źródła informacji, do których ankietowani odwołaliby się w razie stwierdzenia fotodermatozy; wyniki nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź.

Dyskusja

Dane mówiące o częstości zachorowań na schorzenia z grupy fotodermatoz są skąpe. Doniesienia naukowe wskazują jednak, że najczęściej występującą chorobą z grupy fotodermatoz są wielopostaciowe osutki świetlne (PLE) [33]. Dane epidemiologiczne dotyczące PLE wskazują na chorobowość wynoszącą ok. 10-20% w USA i Europie. W krajach skandynawskich chorobowość waha się w przedziale od 12 do 22% [34, 35], zaś w krajach Europy Zachodniej (Austria, Niemcy, Wielka Brytania i Irlandia) mamy do czynienia z chorobowością rzędu 10-20% [36]. Odmiennie prezentują się natomiast wyniki badań przeprowadzonych w Australii gdzie chorobowość wynosi znacznie mniej, bo jedynie 5%. Chorobowość mieszkańców Singapuru wynosi 1%, zaś w Chinach zaledwie 0,65% [37]. Stosunek częstości zachorowań na PLE – najczęściej występującej fotodermatozy, kobiety vs mężczyźni, waha się od 2:1 do 4:1 [36, 39].

Niniejsze badanie donosi o częstości występowania chorób przebiegających z nadwrażliwością na światło na poziomie 21% (44/205). Wynik ten nie odbiega od danych przedstawionych powyżej, jednak z uwagi na fakt, iż było to badanie ankietowe, nie istniała możliwość stwierdzenia konkretnego typu fotodermatozy. Stosunek liczbowy częstości zachorowań na choroby z grupy fotodermatoz wśród kobiety i mężczyźni wyniósł w badaniu 1.7 do 1. Aż 73% (N=32) osób zgłaszających problemy skórne prowokowane przez światło nigdy nie korzystało z pomocy lekarskiej w związku z występowaniem fotodermatozy. Wynik ten może związany być z faktem, iż większość ankietowanych oceniała dokuczliwość występujących u nich problemów skórnych jako znikomą lub mierną. Zmiany chorobowe - choć zwykle widoczne - nie powodowały bólu ani innych dolegliwości. Z tego względu respondenci nie odczuwali prawdopodobnie potrzeby konsultowania się z lekarzem.

Wyniki niniejszego badania wskazują ponadto, że pożądane jest podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na ten temat. Choć żadne filtry, nawet te o najwyższym współczynniku protekcji, przy nadmiernej ekspozycji na słońce nie chronią skóry w 100%, stosowanie kosmetyków z filtrami przeciwsłonecznymi jest jak najbardziej wskazane. Zbyt wiele osób nadal nie zdaje sobie jednak sprawy z korzystnego działania filtrów przeciwsłonecznych. Problem fotodermatoz oceniony został przez respondentów jako społecznie ważny, jednak zdaniem zdecydowanej większości ankietowanych nie poświęca się mu wystarczająco dużo uwagi. Podstawowym źródłem, z którego ankietowani w razie potrzeby czerpaliby informacje na temat fotodermatoz jest Internet, a także prasa i telewizja. Przy uwzględnieniu powszechności tego zjawiska wskazanym byłoby zatem propagowanie tematu nadwrażliwości na światło poprzez te właśnie kanały informacji, cieszące się największą popularnością. Także w placówkach ochrony zdrowia powinny znajdować się informacje (np. w postaci ulotek czy plakatów) mówiące o konsekwencjach nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV oraz o możliwościach zapobiegania ich przykrym konsekwencjom.

Początkowym założeniem niniejszego badania było dokonanie analizy porównawczej pomiędzy grupą osób deklarujących wystąpienie u nich fotodermatoz, a grupą respondentów, u których nigdy nie wystąpiły problemy skórne (inne niż oparzenia słoneczne) wywołane przez światło naturalne lub sztuczne. Z uwagi na rozbieżne i niekonsekwentne odpowiedzi udzielane przez ankietowanych na dwa kluczowe w tym aspekcie pytania (patrz niżej), ostatecznie dokonano porównań w podziale na płeć i nie stwierdzono różnic pomiędzy tymi grupami. Wspomniane problemy z odpowiedziami dały się zauważyć już na początkowym etapie analizy i wynikają prawdopodobnie z niejednoznacznego dla respondentów sformułowania pytań. Najbardziej niejasnym okazało się pierwsze pytanie w drugiej części ankiety „Czy zetknąłeś się z problemem nadwrażliwości na promieniowanie słoneczne (fotodermatozy, fotoalergia, ”uczulenie na słońce” „alergia na słońce”)? Wydawało się, że 44 osoby, które potwierdziły wcześniej wystąpienie u nich fotodermatoz odpowiedzą na to pytanie twierdząco. Okazało się jednak, że fakt zetknięcia się z problemem nadwrażliwości na promieniowanie słoneczne potwierdziło jedynie 34 spośród nich. Można przypuszczać, że dziesięciu pozostałych ankietowanych, interpretując to pytanie, nie odpowiedzieli twierdząco, gdyż nie słyszeli oni o problemie nadwrażliwości na światło z innych źródeł, a co za tym idzie, w ich przeświadczeniu, nie zetknęli się z tym problemem (osobiste doświadczenie nie było traktowane przez nich jako „zetknięcie się z problemem”). Kolejne problematyczne pytanie w części drugiej ankiety, dotyczące sytuacji w jakich respondent zetknął się z problemem nadwrażliwości na promieniowanie słoneczne, zostało wyłączone z ostatecznych analiz. W pytaniu tym, z 44 osób, które w części pierwszej ankiety potwierdziły wystąpienie u nich fotodermatoz, jedynie 24 odpowiada, że doświadczyło tego problemu osobiście. Wynik ten stanowić może konsekwencję poprzedniego, niejasno sformułowanego pytania. Doświadczenie to nasuwa wniosek, iż w przypadku ponownych badań korzystna byłaby reedycja problematycznych pytań i ewentualnie także zmiana sposobu zbierania danych, polegająca na obecności badacza (ankietera) podczas wypełniania przez respondenta ankiety. Pozwoliłoby to na wyeliminowanie sytuacji, w której pytanie pozostaje bez zaznaczonej odpowiedzi. Ponadto, w przypadku wszelkich wątpliwości, respondenci mieliby możliwość zwrócenia się bezpośrednio do ankietera z prośbą o wyjaśnienie. Ciekawe mogłoby okazać się wprowadzenie do ankiety dodatkowego pytania o fenotyp skóry (np. w oparciu o podział zamieszczony w tabeli 1 przedstawionej w niniejszej w pracy), a także pytania o występowanie fotodermatoz wśród krewnych.

W dalszym ciągu nie ma dostępnych testów laboratoryjnych służących zdiagnozowaniu większości fotodermatoz, a lekarz nie zawsze jest w stanie zdiagnozować chorobę w jej początkowej fazie. W związku z tym, najlepszym sposobem uniknięcia oraz wczesnego wykrywania chorób skóry prowokowanych przez promieniowanie świetlne są działania prewencyjne, w tym szczególnie edukacja. Właściwa edukacja i zapobieganie chorobom związanym z promieniowaniem świetlnym powinno stać się sprawą priorytetową dla podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie programów zdrowotnych. Fakt, iż nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV prowadzić może do poważnych konsekwencji zdrowotnych powinien motywować ludzi do stosowania się do szeregu zaleceń profilaktycznych. Wg danych WHO, oprócz fotodermatoz, bezpośrednimi następstwami nadmiernej ekspozycji na UV mogą być: rak skóry, w tym także czerniak złośliwy, rak rogówki, rak spojówki, katarakta, oparzenia skóry, obniżenie odporności immunologicznej z aktywacją latentnych zakażeń (np. opryszczka), jak również przyspieszone starzenie się skóry. WHO podało, iż na choroby wywołane przez promieniowanie słoneczne każdego roku umiera około 60 000 ludzi [41].

Choć nadwrażliwość na światło słoneczne trudno leczyć, głównie ze względu na brak możliwości całkowitego wyeliminowania tego czynnika szkodliwego w życiu codziennym, stosując się do kilku zasad można zminimalizować negatywne skutki promieniowania. Przede wszystkim należy unikać słońca w godzinach od 12.00 do 15.00, a w miejscach najbardziej nasłonecznionych ubierać czapkę, okulary itp. oraz garderobę chroniącą przed promieniowaniem słonecznym (długie nogawki i rękawy, odzież z grubego i ciemnego materiału), a także szukać miejsc zacienionych. Wskazane jest także używanie kremów z filtrami eliminującymi szkodliwe promieniowanie UV (SPF 15+ dla dorosłych oraz SPF 20+ dla dzieci w wieku 0-16 lat), zaniechanie stosowania innych kosmetyków przed planowanym nasłonecznieniem oraz sprawdzanie informacji zawartych w ulotkach dołączanych do przyjmowanych leków. W razie jakichkolwiek wątpliwości najlepszym rozwiązaniem pozostaje wizyta u lekarza.

Wnioski

• Co piąty Polak przynajmniej raz w życiu doświadczył problemów skórnych prowokowanych przez światło (głównie promieniowanie słoneczne).
• W zdecydowanej większości przypadków dokuczliwość tych problemów jest znikoma i nie zakłóca codziennych czynności. Zaledwie co dziewiąta osoba z takimi dolegliwościami szuka pomocy lekarskiej.
• Problem nadwrażliwości na promieniowanie świetlne uważany jest za społecznie ważny, jednak zdaniem zdecydowanej większości ankietowanych nie poświęca się mu wystarczająco dużo uwagi.
• Większość osób zetknęła się z problemem nadwrażliwości na promieniowanie świetlne, jednak swoją wiedzę na ten temat ocenia jako podstawową.
• W razie potrzeby, większość ludzi szukałoby informacji na temat problemów skórnych prowokowanych przez światło w źródłach niefachowych - Internecie, prasie oraz telewizji.

Piśmiennictwo

1. Latanowicz L. & Latosińska J.N. (2000). Promieniowanie ultrafioletowe a środowisko. Wydawnictwo WSP TK, Zielona Góra, s. 115. 2. De Gruijl F. (1999). Skin cancer and solar UV radiation. European Journal of Cancer, 35 (14): 2003-2009 3. Krutman J. (2000). Ultrafiolet A radiation-induced biological effect in human skin: relevance for photoaging ad photodermatosis. Journal of Dermatological Science, 23 suppl.1:22-26. 4. Andreassi L., Simoni S., Fiorini P. & Fimiani M. (1987). Phenotypic characters related to skin type and minimal erythemal dose. Photodermatology, 4 (1): 46-46. 5. Azizi E., Lusky A., Kushelevsky A.P. & Schewach-Mille M. (1988). Skin type, hair color, and freckles are predictors of decreased minimal erythema ultraviolet radiation dose. Journal of the American Academy of Dermatology, 19 (1): 32-38. 6. Murphy G.M. (2001). Diseases associated with photosensitivity. Journal of Photochemistry and Photobiology, 66 (2-3), 93-98. 7. Yashar S.S. & Lim H.W. (2003). Classification and evaluation of photodermatoses. Dermatologic Therapy, 16, 1-7. 8. Lecha M. (2001). Idiopathic photodermatoses: clinical, diagnostic and therapeutic aspects. European Academy of Dermatology and Venerology, 15, 499-505. 9. Fleischer M. & Grabbe J. (2004). Physikalische Urtikaria. Hautarzt, 55, 344-349. 10. Kojima M. i wsp., (1986). Solar urticaria. The relationship of photoallergen and action spectrum. Archives of Dermatology, 122, 550-555. 11. Patel G. K., Gould D. J., Hawk J. M. L. & Mc Gregor J. M. (1998). A complex photodermatosis: solar urticaria progressing to polymorphic light eruption. Clinical and Experimental Dermatology, 23:77-78. 12. Chong Wei-Sheng & Khoo Shih-Wee, (2004). Solar urticaria in Singapore: an uncommon photodermatosis seen in a tertiary dermatology center over a 10-year period. Photodermatology, Photoimmunology and Photomedicine, 20: 101-104. 13. Śpiewak R. (2008). Patch testing for contact allergy and allergic contact dermatitis. Open Allergy Journal, 1, 42-51 14. Roelandts R. (1993). Chronic actinic dermatitis. Journal of the American Academy of Dermatology, Vol. 28: 240-9. 15. Epstein J.H. (1999). Phototoxicity and photoallergy. Photodermatology, 18 (4), 274-284. 16. Darvay A., White I.R., Rycroft R.J.G., Jones A.B., Hawk J.L.M. & McFadden J.P. (2001). Photoallergic contact dermatitis is uncommon. British Journal of Dermatology, 145: 597-601. 17. Murphy G.M. (2003) Diagnosis and management of the erythropoietic porphyrias. Dermatologic Therapy, 16 (1), 57–64. 18. Lehmann P. (2006). Diagnostic approach to photodermatoses. JDDG, 4 (11), 965-976. 19. Murphy G.M. (2004). Investigation of photosensitive disorders. Photodermatology, Photoimmunology and Photomedicine, 20: 305-311. 20. Wallace D.J. (1994) Classifying Cutaneous Lupus Erythematosus. International Journal of Dermatology, 33 (7), 524–523. 21. Godic A., Miljakovic J., Kansky A. & Vidmar G. (2006). Epidemiology of Darier’s disease in Slovenia. Acta Dermatoven APA, 14 (2), 43-48. 22. Kowalewski C., Haftek M., Cozzani E., Nicolas J.F. & Schmitt D. (1994). Cicatricial pemphigoid of mucous membranes vs. epidermolysis bullosa acquisita with exclusive IgA linear deposits in the basement membrane zone. In: Electron microscopy in dermatology. Ishibishi Y, Nagawa H, Suzuki H. Elsevier Publishera, 187-194. 23. Igawa K., Matsunaga T. & Nishioka K. (2004). Involvement of UV-irradiation in pemphigus foliaceus. Journal of European Academy of Dermatology and Venereology, 18, 216-217. 24. Halpern J. i wsp. (2008). Photosensitivity, corneal scarring and developmental delay: Xeroderma Pigmentosum in a tropical country. Cases J, 20: 254. 25. Mohaghegh P., Karow J.K., Brosh R.M., Bohr V.A., & Hickson I.D. (2001). The Bloom’s and Werners’s syndrome proteins are DNA structure-specific helicases. Nucleis Acids Research, 29 (13): 2843-2849. 26. Nance M.A. & Berry S.A. Cockayne syndrome: Review of 140 cases. American Journal of Medical Genetics, 42 (1): 68-84. 27. Lehmann A.R., Arlett C.F., Broughton B.C., Harcourt S.A., Steingrimsdottir H., Stefanini M., Taylor A.M.R., Natarajan A.T., Green S., King M.D., MacKie R.M., Stephenson J.B.P. & Tolmie J.L. (1988). Trichothiodystrophy, a human DNA repair disorder with heterogeneity in the cellular response to ultraviolet light. Cancer Research, 48: 6090-6096. 28. Angelova-Fisher I., Kazandjieva J., Vassileva S. & Dourmishev A. (2005). Kindler syndrome: a case report and proposal for clinical diagnosis criteria. Acta Dermatoven APA, 14 (2): 61-67. 29. Pietrucha B., Wolska-Kuśnierz B., Mikołuć B., Kuczyński D., Bernatowska E, Jastrzębska-Piotrowska J., Pac M. & Kmieć T. (2004). Zespół ataksja-teleangiektazja: obraz kliniczny i zaburzenia immunologiczne. Neurologia i Neurochirurgia Polska, 38 (supl. 1): 1-7. 30. Kahn G. (1986). Photosensitivity and photodermatitis in childhood. Dermatology Clinic, 4, 107-116. 31. Schmidtke K, Endres W, Roscher A. (1992). Hartnup syndrome, progressive encephalopathy and allo-albuminaemia - a clinico-pathological case study. European Journal of Pediatric, 151 (12). 32. Bruynzeel DP i wsp. (2004). Photopatch testing: a consensus methodology for Europe. Journal of European Academy of Dermatology and Venerology; 18: 679-82. 33. Kontos A.P., Cusack C.A., Chaffins M. & Lim H.W. (2002). Polymorphous light eruption in African Americans: pinpoint popular variant. Photodermatology, Photoimmunology & Photomedicine, 18 (6). 34. Ros A.M. & Wennersten G. (1986). Current aspects of polymorphous light eruption in Sweden. Photodermatology, 3(5): 298-302. 35. Berg M. (1989). Epidemiological studies of the influence of sunlight on the skin. Photodermatology, 6 (2): 80-4. 36. Hönigsmann H. (2007). Polymorphous light eruption. Photodermatology, Photoimmunology & Photomedicine, 24, 155-161. 37. Deng D., Hang Y., Chen H. & Li H. (2006). Prevalence of photodermatosis in four regions at different altitudes in Yunnan Provence, China. Journal of Dermatology, 33 (8): 537-40. 38. Braun-Falco O, Plewig G, Wolff HH, Burgdorf WH. Choroby wywołane przez promieniowanie słoneczne. W: Dermatologia. Gliński W, Wolska H (red. wyd. pol.). Tom 1. Czelej, Lublin 2002; 512-41. 39. Uetsu N., Miyauchi-Hashimoto H, Okamoto H. & Horio T. (2000). The clinical and photobiological characteristics of solar urticaria in 40 patients. British Journal of Dermatology, 142: 32-8. 40. Leenutaphong V, Hölzle E, Plewig G. (1989). Pathogenesis and classification of solar urticaria: a new concept. Journal of American Academy of Dermatology, 21: 237-40. 41. WHO (2002): Global solar UV Index: A practical guide; 32 ss.; (stan: 16.10.2008) Adres: www.who.int/entity/uv/publications/en/GlobalUVI.pdf

Finansowanie i konflikt interesów

Przedstawione badania i przygotowanie niniejszej publikacji zostało w całości sfinansowane z własnych środków autorów. Autorzy deklarują niewystępowanie konfliktu interesów w odniesieniu do treści zawartych w niniejszej pracy.

Adres do korespondencji

prof. dr hab. med. Radosław Śpiewak
Zakład Dermatologii Doświadczalnej i Kosmetologii
Wydział Farmaceutyczny UJ CM
ul. Medyczna 9, 30-688 Kraków
Tel.: 12 620 58 30, Fax: 12 620 56 45
E-mail: radoslaw.spiewak@uj.edu.pl

Data złożenia: 20 grudnia 2013
Data akceptacji: 31 stycznia 2014

Estetologia Medyczna i Kosmetologia online - www.estetologia.pl
Open Access, online ISSN 2084-2007; print ISSN 2084-199X, DOI: 10.14320/EstetolMedKosmetol
Wydawca udziela zgody na korzystanie z tego serwisu wyłącznie pod warunkiem akceptacji regulaminu oraz respektowania praw autorskich
Document created: 22 April 2014, last updated: 16 May 2025
© Radosław Śpiewak Instytut Dermatologii