r e k l a m a

r e k l a m a

Ocena rozpowszechnienia nadwrażliwości na promieniowanie słoneczne oraz stanu wiedzy i potrzeb edukacyjnych Polaków w tym zakresie

Karolina Pędrys, Radosław Śpiewak

Zakład Dermatologii Doświadczalnej i Kosmetologii, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków

Sugerowany sposób cytowania: Pędrys K, Śpiewak R: Ocena rozpowszechnienia nadwrażliwości na promieniowanie słoneczne oraz stanu wiedzy i potrzeb edukacyjnych Polaków w tym zakresie. Estetol Med Kosmetol 2014; 4: 001.pl.

DOI: http://dx.doi.org/10.14320/EMK.2014.001.pl
Summary in English: DOI: 10.14320/EMK.2014.001.en

Streszczenie

"Alergia na słońce", "uczulenie na słońce" to potoczne określenia na fotodermatozy, czyli grupę chorób, których wspólną cechą jest nadwrażliwość na światło słoneczne. Zmiany chorobowe obejmują głownie powierzchnie skory narażone na bezpośrednie działanie światła, a typowym objawem jest świąd oraz zapalenie skóry. Celem niniejszej pracy była ocena rozpowszechnienia fotodermatoz wśród Polaków, a także poznania ich opinii i poziomu wiedzy na ten temat. Dane zebrano za pomocą dwuczęściowego autorskiego kwestionariusza. Wyniki badania potwierdzają istnienie problemu fotodermatoz w naszym społeczeństwie w skali porównywalnej do doniesień naukowych z innych krajów. Choć dokuczliwość występujących problemów skórnych dla większości dotkniętych osób jest niewielka, problem fotodermatoz postrzegany jest jako społecznie ważny. W związku z tym, iż Polacy posiadają jedynie podstawowe informacje na temat działania promieniowania UV na skórę, niezbędne są działania mające na celu zwiększenie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat chorób przebiegających z nadwrażliwością na światło i możliwości ich unikania.

Słowa kluczowe: fotodermatozy, "alergia na słońce", "uczulenie na słońce", promieniowanie UV, epidemiologia, poziom edukacji

Wstęp

Pęcherzyki, rumień i świąd pojawiające się już wczesną wiosną na rękach, przedramiona, twarzy, dekolcie lub szyi to pierwsze objawy "alergii na słońce". Pod tym potocznymi określeniem kryje się szereg różnorodnych chorób, których wspólną cechą jest nadwrażliwość na światło słoneczne. Dochodzi do niej na skutek nieprawidłowej reakcji ludzkiej skóry na promieniowanie ultrafioletowe bądź widzialne światło. U osób wrażliwych nawet niewielkie dawki promieniowania UV mogą wywołać zauważalne objawy. U podłoża tego typu reakcji stoi wiele możliwych przyczyn. Mogą być one uwarunkowane genetycznie, jak również wystąpić na skutek działania niektórych leków. Także nawet pozornie bezpieczne substancje wchodzące w skład kosmetyków, pod wpływem promieni UV mogą rozwinąć działanie fotouczulające. Zatem choć promieniowanie UV jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, umożliwiając prawidłowe różnicowanie się komórek i chroniąc tym samym przed rozwojem komórek nowotworowych, czy też wpływając na syntezę witaminy D3, jego działanie niesie ze sobą wiele zagrożeń. Istnieją jednak sposoby, by od tych zagrożeń się ustrzec. Konsultacje u lekarza dermatologa, stosowanie kremów z ochronnymi filtrami, zaniechanie stosowania innych kosmetyków przed zaplanowanych nasłonecznieniem, sprawdzanie informacji zawartych w ulotkach dołączanych do leków, unikanie ostrego słońca, jak również noszenie odzieży z długimi nogawkami, rękawami, nakrycia głowy, czy też używanie parasola w celu ochrony przed słońcem - to tylko niektóre sposoby przeciwdziałania uczuleniu na słońce. Należy być ich świadomym, gdyż leczenie "alergii na słońce" trwa zwykle wiele miesięcy, a czasem nawet lat. Jest kosztowne i nie zawsze daje zadowalające efekty. Zapobieganie wydaje się alternatywą atrakcyjną gdyż tanią i prostą.

Promieniowanie ultrafioletowe (nadfioletowe, UV) to promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali od 10 do 400 nm. Naturalnym źródłem promieniowania nadfioletowego jest Słońce, a jego intensywność zależy od takich czynników jak szerokość geograficzna, pora roku i dnia czy grubość chmur. Dla szerokości geograficznej, w której położona jest Polska największe nasilenie promieniowania występuje w miesiącach od kwietnia do października, zaś najbardziej szkodliwe jest opalanie w godzinach południowych, kiedy promienie słoneczne padają pod kątem prostym. Pozostałe czynniki mające wpływ na siłę działania promieni słonecznych to m.in. wysokość nad poziomem morza (z każdym tysiącem metrów natężenie wzrasta o 6%), odbicie od wody, śniegu i piasku (ok. 25-30%), jak również od trawy (ok. 5%) [1]. Ze względu na odmienne właściwości fizyczne zakres promieniowania nadfioletowego dzieli się na trzy główne rodzaje wywołujące różne efekty biologiczne: A (UVA), B (UVB) i C (UVC).

Promieniowanie UVC charakteryzuje się najkrótszą długością fali (200 - 290 nm) oraz najwyższą energią. Promienie UVC nie występują w świetle słonecznym docierającym do powierzchni Ziemi gdyż prawie całkowicie pochłaniane są przez warstwę ozonową atmosfery. Przypadkowe naświetlanie skóry promieniami UVC prowadzi do silnego rumienia rozwijającego się po upływie około 6 h oraz zapalenia spojówek i rogówki. Nawet śladowa jonizacja wywołana przez ten rodzaj promieniowania rozkłada jądra komórkowe prowadząc do nieodwracalnych procesów uszkadzających tkankę komórkową. Szkodliwy wpływ na zdrowie ujawnia się dopiero po wieloletnim działaniu promieniowania. Promieniowanie UVC znajduje wykorzystanie m.in. w warunkach laboratoryjnych do odkażania i zabijania chorobotwórczych mikroorganizmów, m.in. bakterii [2].

Promieniowanie UVB charakteryzuje się długością fali od 290 do 320 nm i określane jest mianem promieniowania biotycznego, czyli czynnego biologicznie. Największe natężenie UVB występuje w okresie letnim, w godzinach od 10-ej do 15-ej. W znacznym stopniu filtrowane jest przez ozon atmosferyczny oraz szyby. W skórze penetruje zarówno naskórek jak i skórę właściwą. Ten zakres promieniowania jest odpowiedzialny głównie za odczyny rumieniowe pojawiające się po 12-24 godzinach od ekspozycji oraz pigmentację skóry rozwijającą się od 48 do 72 godzin od ekspozycji na światło. W wyniku jego działania dochodzi do powstawania opalenizny. Promieniowania UVB powoduje oparzenia słoneczne, przyspiesza starzenie się skóry, a ponadto sprzyja rozwojowi nowotworów skóry. Pozytywnym aspektem działania tego promieniowania jest stymulacja syntezy witaminy D3 [1, 2].

Promieniowanie UVA ma największą długość fali wynoszącą od 320 do 400 nm. Dodatkowo zakres UVA został podzielony na dwie podgrupy: UVA I, czyli fale długie (340-400 nm) oraz UVA II, czyli fale krótkie (320-340 nm). Promieniowanie to stanowi 95% całego promieniowania ultrafioletowego docierającego do powierzchni Ziemi. Zwane jest abiotycznym, gdyż silnie absorbowane przez kwasy nukleinowe i białka jest szkodliwe dla życia. W ograniczonych dawkach nie powoduje powstawania rumieni i poparzeń, powoduje natomiast pigmentację skóry, czyli powstawanie opalenizny. Większe dawki (zwłaszcza w połączeniu z promieniowaniem UVB) mogą być przyczyną natychmiastowych odczynów rumieniowych oraz utrzymujących się nawet przez wiele miesięcy przebarwień (hiperpigmentacja). Ze względu na długość fali UVA penetruje skórę znacznie głębiej niż UVB, dochodząc do tkanki podskórnej. Promieniowanie to stanowi główną przyczynę uszkodzeń skóry wywołanych promieniami UV, będąc odpowiedzialnym za fotostarzenie się skóry, odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne oraz zmiany nowotworowe skóry. Intensywność jego natężenia nie ulega zmianie w ciągu dnia i jest takie samo od rana do wieczora, niezależnie od pogody oraz pory roku. UVA przenika przez chmury, a także przez szyby okienne i samochodowe [3].

Pierwszy, najszybciej zauważalny efekt działania promieniowania UV to pojawienie się rumienia i oparzenia słonecznego, czyli zaczerwienienia, pieczenia i podrażnienia skóry. Za efekt reakcji rumieniotwórczej, polegającej na rozszerzeniu się naczyń krwionośnych, odpowiedzialne jest przede wszystkim promieniowanie UVB. Promienie UVB mające krótszą długość fal niż UVA, docierają głównie jedynie do warstwy naskórka. W porównaniu z promieniowaniem UVA, posiadają one jednak o wiele większą energię, w związku z czym powodują efekt poparzenia i zaczerwienienia skóry. Maksymalny efekt zbyt intensywnego napromieniowania UVB pojawia się po 24-48 godzinach od naświetlenia.

Z chorobami przebiegającymi z nadwrażliwością na światło mamy do czynienia w przypadku nieprawidłowej reakcji ludzkiej skóry na promieniowanie ultrafioletowe bądź widzialne światło. W normalnej sytuacji skóra człowieka potrafi na różne sposoby reagować obronnie na promieniowanie nadfioletowe. Wrażliwość skóry na działanie promieni ultrafioletowych uwarunkowana jest szeregiem czynników, jednak przede wszystkim zależy od ilości w skórze melaniny, wytwarzanej przez wyspecjalizowane komórki zwane melanocytami, znajdujące się w naskórku. Ciemne, ochronne zabarwienie skóry wynika z redystrybucji i zwiększenia syntezy melaniny (melanogeneza) pod wpływem promieniowania UV. Proces ten jest uwarunkowany genetycznie, a jego przejawem są różne karnacje skóry zwane fototypami [4]. Tabela 1 prezentuje klasyfikację fototypów skóry. Najbardziej wrażliwe są osoby o typie skóry I oraz II.

Cel pracy

Celem niniejszej pracy była ocena rozpowszechnienia i postrzegania problemu fotodermatoz wśród Polaków oraz źródeł i poziomu ich wiedzy na ten temat, a w szczególności:

1. Ocena rozpowszechnienia chorób i dolegliwości skórnych prowokowanych przez światło (fotodermatozy) w naszym społeczeństwie.
2. Ocena dokuczliwości występujących fotodermatoz.
3. Ocena świadomości problemu fotodermatoz u badanych.
4. Zbadanie poziomu wiedzy oraz potrzeb edukacyjnych Polaków w tym zakresie.
5. Zbadanie źródeł informacji, z których badani czerpią swoją wiedzę na temat fotodermatoz i innych problemów zdrowotnych.

(...)

Chcesz przeczytać cały artykuł? Skontaktuj się z nami!

r e k l a m a

Bądź na bieżąco - obserwuj nas: